Arama
Oyuncağın tarihçesi
Çocukları eğlendirmek ve günümüzde bilhassa eğitmek için yapılan oyuncaklar, ait oldukları dönemin ekonomik, sosyal ve kültürel panoramasını göstermesi açısından önemli bir işlevlere sahiptir. Aynı zamanda çocuğa olan bakış açısını da yansıtan oyuncaklar, geçmişten günümüze pek çok farklı rollere bürünmüştür. Peki, oyuncağın tarihi nedir? Geçmişten günümüze nasıl değişiklikler göstermiş ve hangi işlevlerde kullanılmıştır?
19. yüzyılda Avrupa'da, sanayi devrimi nedeni ile ebeveynler fabrikalarda çalışmaya başlamıştır. Bu da zorunlu olarak anaokullarını beraberinde getirmiştir. Anaokuluna maddi olanaklar sebebiyle gidemeyenler, kendi oyun ve oyuncaklarını yaratmak ve bulduklarıyla oynamak zorunda kalmışlardır. Aşık ve bilye oyunu çoğunlukla tercih edilir. Bu çağda zengin ile yoksul aile arasındaki karşıtlık, kendisini oyunlarda ve oyuncaklarda güçlü bir biçimde göstermiştir.
Kraliçe Victoria'nın koleksiyonunda bulunan, minyatür el arabaları, bahçe aletleri, oturma odası takımları, bakkal dükkanları vb. oyuncaklar, bize 19. yüzyılın ortalarından itibaren hem oyuncak sayısında ciddi bir artış hem de bu dönemin oyuncakları hakkında geniş bilgi vermektedir. Londra'da büyük oyuncakçılar açılmaya ve buralarda her türlü oyuncak bulunmaya başlamıştır. Bunlar, davullar, çay takımları, çeşit çeşit bebekler, oyuncak tiyatrolar, kurmalı trenler, müzik otomatları, bebek evleri, model dükkanlar, tahta atlardır.
19. yüzyılın ortalarında oyuncak tren yapımında İngiltere başı çeker. 1860'larda Clyde ve Stevens Model Dockyards, 1890'dan itibaren Bassett-Lowke gibi firmalar Victoria dönemini yansıtır. Dünyanın en büyük oyuncak asker yapımcısı olan William Britains, üretime 1860'ta başlar. 19. yüzyılın ikinci yarısında baskı tekniklerinin ilerlemesi oyuncağın gelişimine de katkıda bulunur. İpi çekildiğinde hayvan sesleri çıkarma mekanizması olan kitaplar yapılmaya başlar. Öte yandan ünlü tahta askerler de bu dönemde çıkar.
Avrupa'da dökme demir oyuncaklar 19. yüzyıl ortalarından II. Dünya savaşı yıllarına kadar sürmüştür. 1930'ların sonlarında çeşitli çinko alaşımlar oyuncak yapımında yaygın olarak kullanılır; yüksek basınçlı dökme teknikleri özellikle Amerika'da geliştirilir. Bu gelişme Amerika'da Tootsie oyuncaklarına, İngiltere'de Dinky oyuncaklarına ve II. Dünya Savaşı döneminde Lesney'e, Corgi'ye ve diğer yüzlerce minyatür ulaşım modeline yol gösterir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde plastik çağı başlar ve yüksek basınçlı kalıp makineleri kitlesel üretime olanak sağlayarak metal oyuncağın yerini alan daha ucuz oyuncaklara bırakır. Böylece zengin ya da yoksul bütün çocuklar aşağı yukarı aynı oyuncakları satın alabilmeye ve oynayabilmeye başlar.
İstanbul'da ilk sistematik oyuncak üretimi Eyüp semtinde 17. yüzyılda başlar. Endüstri öncesi üretim pratikleriyle uyumlu olarak, yani çoğunlukla zanaatkarlar tarafından, basit araç gereçlerle ve geleneksel biçimlerin tekrarlanması üzerinden yaklaşık 300 yıl boyunca etkinlik gösteren bu sistemde geleneksel oyuncaklar, büyük oranda çevredeki malzemelerin yeniden kullanımı ile üretilir ve satılır.
Evliya Çelebi, 17. yüzyılın ortalarında Eyüp Oyuncakçılar Çarşısı'nda 100 kadar dükkanın ve 105 kadar oyuncakçının olduğunu bildirir. Oyuncakçılar, mimarbaşına bağlı olarak çalışan bir loncadır. Evliya Çelebi, 1637'de Bağdat Seferi'nden önce yapılan geçit töreninden şöyle bahseder: "Eyüp oyuncakçıları, kamış borular, fırıldaklar, def dümbelek, kemençe, sıçan ve kuşlarla, gözle görülmedik oyuncaklarla geçerler. Bunların alayında ak sakallı, gözleri sürmeli çelebilerin suratı traşlı, kellepuşlu [başlıklı], ayağı nalınlı, bazısı avrat kılıklı, avrat takkeli, avrat kılıklı müsekkel [çocuk kılıklı] adamların ellerine düzme dadıları, anne ve babalara yapışıp alayda geçerken avrat takkeli koca çelebi "A dadı! Ben bu oyuncağı isterim ya da istemem" diye, kimisi ağlayarak ellerinde teberleri [küçük baltaları], dümbelekleri çalarak geçerler. Tuhaf esnaf mukallitleridir [taklitçileridir]."