Arama
Oyuncağın tarihçesi
Çocukları eğlendirmek ve günümüzde bilhassa eğitmek için yapılan oyuncaklar, ait oldukları dönemin ekonomik, sosyal ve kültürel panoramasını göstermesi açısından önemli bir işlevlere sahiptir. Aynı zamanda çocuğa olan bakış açısını da yansıtan oyuncaklar, geçmişten günümüze pek çok farklı rollere bürünmüştür. Peki, oyuncağın tarihi nedir? Geçmişten günümüze nasıl değişiklikler göstermiş ve hangi işlevlerde kullanılmıştır?
Avrupa'da dökme demir oyuncaklar 19. yüzyıl ortalarından II. Dünya savaşı yıllarına kadar sürmüştür. 1930'ların sonlarında çeşitli çinko alaşımlar oyuncak yapımında yaygın olarak kullanılır; yüksek basınçlı dökme teknikleri özellikle Amerika'da geliştirilir. Bu gelişme Amerika'da Tootsie oyuncaklarına, İngiltere'de Dinky oyuncaklarına ve II. Dünya Savaşı döneminde Lesney'e, Corgi'ye ve diğer yüzlerce minyatür ulaşım modeline yol gösterir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde plastik çağı başlar ve yüksek basınçlı kalıp makineleri kitlesel üretime olanak sağlayarak metal oyuncağın yerini alan daha ucuz oyuncaklara bırakır. Böylece zengin ya da yoksul bütün çocuklar aşağı yukarı aynı oyuncakları satın alabilmeye ve oynayabilmeye başlar.
İstanbul'da ilk sistematik oyuncak üretimi Eyüp semtinde 17. yüzyılda başlar. Endüstri öncesi üretim pratikleriyle uyumlu olarak, yani çoğunlukla zanaatkarlar tarafından, basit araç gereçlerle ve geleneksel biçimlerin tekrarlanması üzerinden yaklaşık 300 yıl boyunca etkinlik gösteren bu sistemde geleneksel oyuncaklar, büyük oranda çevredeki malzemelerin yeniden kullanımı ile üretilir ve satılır.
Evliya Çelebi, 17. yüzyılın ortalarında Eyüp Oyuncakçılar Çarşısı'nda 100 kadar dükkanın ve 105 kadar oyuncakçının olduğunu bildirir. Oyuncakçılar, mimarbaşına bağlı olarak çalışan bir loncadır. Evliya Çelebi, 1637'de Bağdat Seferi'nden önce yapılan geçit töreninden şöyle bahseder: "Eyüp oyuncakçıları, kamış borular, fırıldaklar, def dümbelek, kemençe, sıçan ve kuşlarla, gözle görülmedik oyuncaklarla geçerler. Bunların alayında ak sakallı, gözleri sürmeli çelebilerin suratı traşlı, kellepuşlu [başlıklı], ayağı nalınlı, bazısı avrat kılıklı, avrat takkeli, avrat kılıklı müsekkel [çocuk kılıklı] adamların ellerine düzme dadıları, anne ve babalara yapışıp alayda geçerken avrat takkeli koca çelebi "A dadı! Ben bu oyuncağı isterim ya da istemem" diye, kimisi ağlayarak ellerinde teberleri [küçük baltaları], dümbelekleri çalarak geçerler. Tuhaf esnaf mukallitleridir [taklitçileridir]."
1900'lü yılların başlarında İstanbul'da İstanbul'un en ünlü oyuncakçılarından Koço'nun Karlman Pasajı'ndaki dükkanında, Beyoğlu'nda Oscar Raymond'un Japon Mağazası'nda, Eminönü'nde Orozdibak Mağazası'nda, Beyoğlu Şark Pasajı'nda ithal oyuncaklar satılmaya başlar. Türk toplumunun oyuncağa bakış açısı yavaş yavaş değişmeye başlar ve süs eşyası yerine çocuk için bir ihtiyaç olduğu fikri oluşmaya başlar.
Hamdi Dündar, birçok kişi tarafından Türk oyuncak yapımcılığının ilk adı sayılmıştır. Oyuncak satan dükkanı olan Koço, Dündar'a bir katalog verir ve katalogdaki oyuncakları artık ithal edilemediğinden üretmesini ister. Dündar, bu katalogda bulunan küp oyunlarını seri olarak üretmeye başlar. Avrupa'dan daha ucuza üretebildiği için o zamanın oyuncakçıları Hamdi Bey'den bu oyuncakları almaya başlarlar. Daha sonra Dündar, inşaatla ilgili oyuncaklar da üretmeye başlar. II. Dünya Savaşı yıllarında oyuncak ithal edilememesi, Türkiye'de oyuncak imalatçılarının doğmasına ve gelişmesine imkan sağlar.
Bunun yanında, bulunan örnekler taklit ettirilerek bazı marangozlara oyuncak ürettirilir. Özellikle de Artin ve Avadis Çakarlar'ın ürettiği, kurmalı yem yiyen horoz ve civcivler, içine talaş doldurulan bez bebekler, suda giden mumla çalışan paf küf motorlar, ağaçtan yapılan basit tekerlekli arabalar, içine su konunca öten rengârenk toprak testiler, topraktan yapılmış dümbelekler, ağaçtan yapılan tefler ve davullar en bilinenleridir.
1960'lı yıllarda plastik bebek, plastik oyuncaklar, teneke borazan gibi oyuncakların yapımı ve bu oyuncaklar talep görürken, 1970'li yıllarda Türkiye'de en uzun süre faaliyet gösteren oyuncak şirketlerinden Fatoş'un pelüş ve kumaştan ürettiği oyuncaklara talep artar ve 1980'li yıllarda, zeka oyunlarına ilgi artarak, eğitici ve elektronik oyuncakların yapımına geçilir. 1984 yılından itibaren de oyuncaklar ithal edilmeye başlar ve yerli üretilen oyuncaklara da giderek talep azalır.