Arama
Padişahın yazılı alameti tuğraya dair az bilinen detaylar
Bilinen ilk Osmanlı tuğrasının Orhan Gazi tarafından verilmiş bir vakfiye üzerinde olduğunu biliyor muydunuz? Peki tuğra hakkında doğru bilgi veren en eski kaynağın, Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyıla ait Divan-ı Lügat-üt Türk adlı eseri olduğunu? Sizler için, padişahın yazılı alameti olan tuğraya dair az bilinen detayları derledik.
Tuğra tezyinatında 16. yüzyıl sonlarına değin özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde "Haliç işi" denen tarzdaki süslemelerin çoğunlukla uygulandığı görülür. Bunlar; altın, lâcivert ve kırmızı renklerle yapılmıştır. Haliç işi; kendine özgü yaprak ve çiçek desenlerinden oluşmaktadır.
Osmanlı diplomasisinde belgeler iki ana sınıfta değerlendirilir.
1) Laik karakterdeki belgeler: Devlet idaresinin dünya işleriyle ilgili konularının çeşitli alanlarına ait belgelerdir. Bu belgeler padişah adına çıkarılmış olup; ferman, berat gibi emir ve hükümlerdir.
2) Dinî karakterdeki belgeler: Osmanlı toplumunun dinî hayatına ilişkin kadılık sicilleri, vakfiyeler, fetvalar ve benzerleridir.
Serviden esinlenilen form bazı değişikliklere uğramakla beraber, 19. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir. Çoğunlukla Haliç işi ile bezenen formun içi, sonraki dönemlerde halkâri ve şikâf tarzında bezenmiştir. Bu 17. yüzyılda genellikle lâciverdin canlılığını kaybetmesi, altın zeminlere sadece iğne perdahı yapılması, ayrıca kompozisyonlardaki gerileme tuğra tezyinâtında da görülmüştür.
Bu görkemli bezemelerin hiçbirisi birbirine benzemez ve farklıdır. Ayrıca Haliç işi süslemelere ek olarak; rumî, hatâi, çintemani, bulutlu desenler, lale, gül, karanfil, sümbül, bahar dalları ve sazyolu gibi çiçek motifleri de kullanılmıştır. 16. yüzyıldaki tuğra süslemeleri uyumlu çizgileri ve eşsiz zarafetleriyle, o dönemdeki Osmanlı Uygarlığının parlaklığını da yansıtması bakımından önemlidir. 16. yüzyıl tuğralarında, klasik dönemin bütün ihtişamını görmek mümkündür. Lacivert ve altının dengeli uyumu, Nakkaşbaşı Karamemi'nin çiçeği olarak bilinen bahçe çiçekleri, bulut, sazyolu motifleri, negatif teknikle boyanmış motifler, Haliç işi denilen helezonik süslemeler ve rumi kompozisyonlar, dönemin tezhip özellikleri ile tuğralara yansımıştır.
18. yüzyılda Batı'nın etkisi her alanda olduğu gibi süsleme sanatına da yansımış ve tuğralar Türk Rokokosu adını verdiğimiz ekolün süsleme elemanlarıyla bezenmiştir. Çok renkli olarak yapılan lâle, şakayık, gül, süsen buketleri, girlandlar, sütunlar bu devirde çok sık kullanılmıştır. Daha sonraları kırmızı, mavi ve altın ile yapılan halkâr, tuğraların vazgeçilmez süslemesi olmuştur. Gölgeli çiçek boyamalarının yanı sıra yine bu dönemde saz üslûbunun yeniden canlanması, gümüşün kullanımı, stilize edilmiş servi motifi, ay yıldız formu ve natüralist çiçekler tuğra süslemelerinde karşımıza çıkmaktadır.