Arama
Selçuklu döneminde yetişen alimler
Selçuklu, inşa ettiği medreseler ve himaye ettiği bilim insanları ile döneminde dünyanın en önemli ilim merkezlerinden biriydi. Nizamiye gibi İslam uygarlığının en önemli medreseleriyle çok sayıda ilim ve devlet adamının yetişmesini sağladı. Gazali'den Mevlana'ya, Cezeri'den Ömer Hayyam'a kadar ilim hayatına yön veren isimler bu dönemde yetişti. Sizler için Selçuklu döneminde yetişen alimleri derledik.
📌 Doğu edebiyatına büyük etkisi olan Sadi, mesnevi türünün üstadı kabul edilir. Onun eserlerinde kullandığı, toplumun düşünce ve isteklerine tercüman olan özlü sözleri, atasözü haline gelerek günümüze kadar kullanılageldi.
➡ Uzun yıllar süren seyahatlerinde edindiği pek çok tecrübeyi İslami edebî eserleri arasında büyük bir şöhrete sahip Bostan ile Gülistan'da aktardı.
➡ Sadi, şiirlerinde ve hikâyelerinde mutluluğu, mutluluğa ulaşmanın yollarını öğretir. Moğol istilasıyla insanların genç, ihtiyar, çoluk çocuk demeden öldürüldüğü umutların tükendiği bir coğrafyada insanları yüreklendirir.
📌 18 Mayıs 1048'de İran'ın Nişabur kentinde doğan Ömer Hayyam, bir çadırcının oğluydu. Bu nedenle de 'Acem' dilinde çadırcı anlamına gelen 'hayyam' soyadını kullandı.
➡ Dönemindeki diğer âlimlerin aksine doğum tarihi kesin olarak bilinir. Bunun nedeni ise takvim konusunda uzman olan Hayyam'ın kendi doğum tarihi araştırıp tam olarak bulmasıydı.
➡ İslam medeniyetinin altın çağı olan 11 ve 12'nci yüzyıllarda Büyük Selçuklu Devleti'nde yaşayan Ömer Hayyam'ın tam adı Gıyaseddin Ebu'l Feth Ömer bin İbrahim'di.
📌 Gençlik yıllarında Semerkant, Buhara ve Belh gibi bilim, kültür ve sanat merkezlerine gitti. İran'da "Hekim Hayyam" olarak isimlendirilen Hayyam, İbn Sina'dan sonra Doğu'nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilir.
➡ Rubaileriyle ünlenen Hayyam, çok yönlü bir bilim adamıydı. Edebiyat dışında müzik, matematik, fizik, astronomi ve tıp alanında çalışmaları bulunur. Çeşitli bilim dallarında birçok eser yazan Ömer Hayyam'ın eserlerinden 18 tanesinin adı bilinir. Yazdığı bilimsel içerikli kitaplar arasında İbn Sina'nın Temcid (Yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi, Cebir ve Geometri Üzerine, Fiziksel Bilimler Alanında Bir Özet, Varlıkla İlgili Bilgi Özeti, Oluş ve Görüşler, Bilgelikler Ölçüsü, Akıllar Bahçesi yer alır.
➡ Ömer Hayyam, astronomi alanında önemli çalışmalara imza attı. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından İsfahan'a davet edilen Ömer Hayyam, bir rasathane kurup o yıllarda kullanılan Yezdicerd takvimini düzeltmekle görevlendirildi.
➡ Yapılan çalışmalar sonucunda, Yezdicerd takvimini düzeltmek yerine yeni bir takvim hazırlamanın daha doğru olacağına karar verdi. Çalışmalar sonucunda Celali takvimi ortaya çıktı. Zîc-i Melikşâhî adlı bir zîc hazırlamış, kurulan rasathane ise Melikşah'ın ölümüne kadar faaliyetini sürdürdü.
📌 Hayyâm'ın genelde matematiğin ve özelde analitik geometrinin gelişimi üzerindeki etkisi oldukça büyüktü. Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam, denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanı sıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişiydi.
➡ İrrasyonel sayıların da tıpkı rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlaması, matematik tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu.
📌 Ömer Hayyam, birçok kübik denklemleri inceleyip bu denklemleri sınıflandırdı. Matematik tarihinde bu sınıflandırmayı ilk kez Ömer Hayyam yaptı. Ayrıca "Pascal Üçgeni" olarak bilinen üçgenle de ilgili bir kitap yazdığı bilinir.
➡ Üçüncü dereceden 13 farklı denklem bulan Ömer Hayyam denklem çözümlerinde bilinmeyen sayılara "şey" derdi. Hayyam, sonraları "şey" kavramı yerine bilinmeyen anlamına gelen X sembolünün kullanılmasını bilim dünyasına kazandırdı.
➡ Ömer Hayyam, cebiri "Sayısal ve geometrik bilinmeyenlerin belirlenmesini amaçlayan bilim" olarak tanımlar. Onun temel amacı cebirsel denklemlere geometrik çözümler önermekti. Bu yöntemi de tüm denklemlere uygulamaya çalışmıştı. Bu bağlamda Hayyam, Fransız matematikçi Descartes'tan ortalama altı asır önce, analitik geometrinin Harezmî'den sonraki ikinci önderidir.