Arama
Selçukluların dini ve ilmi faaliyetleri
İslam dünyasında siyasi açıdan liderliği ele alan Selçuklular, dış dünyada Bizanslılarla mücadele etmiş; ülke içinde ise Şiiliğe karşı Sünniliğin hamisi olmuşlardı. Dini ilimler konusunda pek çok medrese açmışlar, dönemin önemli hocaları bu medreselerde dersler vermişler, Kur'an ve sünnete dayalı tasavvuf anlayışının gelişmesini sağlamışlardı. Nizamiye medreseleri başta olmak üzere, eğitim faaliyetlerinde fenni bilimlere de önem vermişler, ilmin taşıyıcısı olmuşlardı. Selçukluların ilmi, fikri ve tasavvuf faaliyetleri hakkında bilgileri derledik.
Selçuklular, İslam dünyasının siyasi liderliğini ele aldıktan sonra iç politikada Şiî Fâtımîler, dış politikada Bizanslılarla mücadele etmeyi temel ilke kabul etmişlerdi. Şiî Fâtımîlere karşı Sünniliğin hâmisi olmuşlardı ve Sünnilik ülkenin her yerinde gelişip yayılmıştı.
Türklerin büyük çoğunluğu gibi Selçuklu sultanları da Sünniliğin Hanefî yorumunu tercih etmişler ve bu konuda son derece titiz davranmışlardı.
Mezheplerine olan bağlılıkları 1055'te Bağdat'a geldiklerinde kadılkudât (kadılar kadısı) tayininde de kendini göstermiş, vefat eden Şâfiî âlimi İbn Mâkûlâ'nın yerine Hanefî âlimi Ebû Abdullah ed-Dâmeganî kadılkudâtlığa getirilmiştir.
30 yıl boyunca bu görevi yürüten Dâmeganî ile Hanefîlik önemli bir gelişme göstermiş, ülkenin değişik yerlerine tayin edilen Hanefî kadıları mezheplerinin yayılması için çalışmışlardır. Melikşah'ın son dönemlerine kadar hilâfet merkezi Bağdat'ta Hanefî bir kadılkudâtın bulunması bu konuda Selçukluların etkinliğini göstermektedir.
Tuğrul Bey'in Nîşâbur'da inşa ettirdiği medreseden sonra Sultan Alparslan, Bağdat'ta Ebû Hanîfe'nin kabrinin yanında Hanefîler için bir medrese yaptırmıştır. Bu medresede ilk dersi Hanefilerin önemli şahsiyetlerinden Ebû Tâhir İlyâs ed-Deylemî vermiş, Ebû Tâlib Hüseyin ez-Zeynebî de 50 yıl boyunca müderrislik yapmıştır.
Hanefî mezhebinin asıl yayılma sahası Belh, Rey, Buhara, Semerkant, İsbîcâb ve Nîşâbur gibi Horasan ve Mâverâünnehir'in önemli şehirleridir. Selçuklular döneminde Ebû Nasr Ahmed b. Mansûr el-İsbîcâbî, Ebü'l-Usr el-Pezdevî, Ebû Bekir Hâherzâde ve Şemsüleimme es-Serahsî gibi önemli âlimler bu bölgelerden yetişmiştir.
Irak bölgesi de Hanefiliğin yayıldığı alan olmuştur. İkinci büyük Sünnî mezhep olan Şafiilik daha çok Hicaz ve Mısır'da yayılmakla birlikte sonraları Suriye ve Irak bölgelerinde de etkin bir konuma gelmiştir.
Şafiilerin bu bölgelerde Hanefilerle beraber fetva ve öğretim işlerini paylaşmaya başlamaları Selçuklular dönemine denk gelir. Fatımilerin açmış olduğu Ezher Medresesi'nden yetişen Şiî-Bâtınî dâîlerin çalışmalarına karşı Selçuklular, Nizamiye medreselerini inşa ettirmişlerdir.
Şiilik propagandaları Hicaz ve Suriye gibi halkı Arap olan bölgelerde yaygın olduğu için Selçuklular, Arap topluluklarının daha çok benimsediği Şafii mezhebi esaslarına göre eğitim yapan medreselerin açılmasını sağlamışlardır. Böylece Şiî propagandalarının etkisiz hale getirilmesi amaçlanmıştır.
İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebû İshak eş-Şîrâzî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed eş-Şâşî, İmam Gazzâlî, İlkiyâ el-Herrâsî ve Muhammed b. Yahyâ en-Nîsâbûrî gibi şahsiyetler bu medreselerde müderrislik yapmıştır.
Endülüs'ten Mâverâünnehir'e, Kafkaslar'dan Yemen'e kadar çeşitli bölgelerden gelen öğrenciler Bağdat, Nîşâbur, Merv, Herat ve İsfahan gibi şehirlerde nizamiyelerde okuyarak memleketlerine dönmüş ve Sünnilik üzerinde ortak bir kültürün gelişmesine hizmet etmiştir.