Arama
Selçukluların dini ve ilmi faaliyetleri
İslam dünyasında siyasi açıdan liderliği ele alan Selçuklular, dış dünyada Bizanslılarla mücadele etmiş; ülke içinde ise Şiiliğe karşı Sünniliğin hamisi olmuşlardı. Dini ilimler konusunda pek çok medrese açmışlar, dönemin önemli hocaları bu medreselerde dersler vermişler, Kur'an ve sünnete dayalı tasavvuf anlayışının gelişmesini sağlamışlardı. Nizamiye medreseleri başta olmak üzere, eğitim faaliyetlerinde fenni bilimlere de önem vermişler, ilmin taşıyıcısı olmuşlardı. Selçukluların ilmi, fikri ve tasavvuf faaliyetleri hakkında bilgileri derledik.
Tuğrul Bey'in Nîşâbur'da inşa ettirdiği medreseden sonra Sultan Alparslan, Bağdat'ta Ebû Hanîfe'nin kabrinin yanında Hanefîler için bir medrese yaptırmıştır. Bu medresede ilk dersi Hanefilerin önemli şahsiyetlerinden Ebû Tâhir İlyâs ed-Deylemî vermiş, Ebû Tâlib Hüseyin ez-Zeynebî de 50 yıl boyunca müderrislik yapmıştır.
Hanefî mezhebinin asıl yayılma sahası Belh, Rey, Buhara, Semerkant, İsbîcâb ve Nîşâbur gibi Horasan ve Mâverâünnehir'in önemli şehirleridir. Selçuklular döneminde Ebû Nasr Ahmed b. Mansûr el-İsbîcâbî, Ebü'l-Usr el-Pezdevî, Ebû Bekir Hâherzâde ve Şemsüleimme es-Serahsî gibi önemli âlimler bu bölgelerden yetişmiştir.
Irak bölgesi de Hanefiliğin yayıldığı alan olmuştur. İkinci büyük Sünnî mezhep olan Şafiilik daha çok Hicaz ve Mısır'da yayılmakla birlikte sonraları Suriye ve Irak bölgelerinde de etkin bir konuma gelmiştir.
Şafiilerin bu bölgelerde Hanefilerle beraber fetva ve öğretim işlerini paylaşmaya başlamaları Selçuklular dönemine denk gelir. Fatımilerin açmış olduğu Ezher Medresesi'nden yetişen Şiî-Bâtınî dâîlerin çalışmalarına karşı Selçuklular, Nizamiye medreselerini inşa ettirmişlerdir.
Şiilik propagandaları Hicaz ve Suriye gibi halkı Arap olan bölgelerde yaygın olduğu için Selçuklular, Arap topluluklarının daha çok benimsediği Şafii mezhebi esaslarına göre eğitim yapan medreselerin açılmasını sağlamışlardır. Böylece Şiî propagandalarının etkisiz hale getirilmesi amaçlanmıştır.
İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî, Ebû İshak eş-Şîrâzî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed eş-Şâşî, İmam Gazzâlî, İlkiyâ el-Herrâsî ve Muhammed b. Yahyâ en-Nîsâbûrî gibi şahsiyetler bu medreselerde müderrislik yapmıştır.
Endülüs'ten Mâverâünnehir'e, Kafkaslar'dan Yemen'e kadar çeşitli bölgelerden gelen öğrenciler Bağdat, Nîşâbur, Merv, Herat ve İsfahan gibi şehirlerde nizamiyelerde okuyarak memleketlerine dönmüş ve Sünnilik üzerinde ortak bir kültürün gelişmesine hizmet etmiştir.
Hanbelî mezhebi ise gerek arkasında siyasî desteğin olmaması gerekse Hanbelilerin kendi mezhep anlayışları yüzünden fazla yayılma imkânı bulamamıştır. Daha çok Bağdat ve çevresinde görülen Hanbelî mezhebinin Selçuklular dönemindeki en büyük temsilcisi Ebû Ya'lâ el-Ferrâ, Suriye ve Harran'daki diğer önemli temsilcisi sûfî müellif Hâce Abdullah-ı Herevî'dir.
Mâlikî mezhebi de Selçuklular'ın hâkim olduğu Irak, Bağdat ve Suriye'de mensupları az olmakla beraber varlığını sürdürmüştür. Ebü'l-Fazl Muhammed b. Abdullah el-Mâlikî ve Ebû Ya'lâ Ahmed b. Muhammed el-Abdî dönemin önemli Mâlikî âlimleridir. Bu dört Sünnî mezhebin yanında Evzâî ve Zâhirî mezhepleri de varlıklarını kısmen devam ettirmiştir.
Selçuklular döneminde açılan medreselerde dinî ilimlerin yanı sıra edebiyat, riyâziye, astronomi ve felsefe okutulmuş, Ebû İshak eş-Şîrâzî, Cüveynî, Gazzâlî ve Fahreddin er-Râzî gibi din âlimleri yanında diğer ilimlerde de söz sahibi âlimler yetişmiştir.
Bu dönem edebiyat sahasında büyük şahsiyetlerin yetiştiği çağ olmuştur. Tuğrul Bey'in divanında görev alan Ali b. Hasan el-Bâharzî, Alparslan ve Melikşah'a hizmet eden Tuğrâî gibi edipler bunlar arasında sayılabilir. Hatîb et-Tebrîzî ve Mevhûb b. Ahmed el-Cevâlîkī gibi edipler aynı zamanda müderrislik görevi yapmıştır.