Arama
Sultan Abdülhamid'in ülkeyi ihya eden fabrikaları
Üç kıtanın hükümdarı olan Sultan Abdülhamid, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti'nin kaderini belirleyen hamlelere imza attı. Yaptığı eserlerle ülkeyi ihya eden Sultan Abdülhamid'in eserleri günümüzde dahi mevcudiyetini sürdürüyor. İşte sizler için Sultan II. Abdülhamid'in yaptırdığı fabrikaları sizler için derledik.
Beşiktaş'ta yıldız Sarayı bahçesinde yer alan fabrika, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1891 yılında, Türk çini sanatını canlandırmak, yeni bir yön ve hız vermek amacıyla kurduruldu.
Sultan II. Abdülhamid, 1867 yılında Abdülaziz'in resmi gezisine katılarak başta Paris, Londra olmak üzere Avrupa'nın büyük şehirlerini görmüş, Dünya Sergisi'nde bulunmuş, müzeleri gezmiş, ürünlerle yakından ilgilenmişti. Sultan II. Abdülhamid'in sanata olan ilgisi, Batı ülkelerini görüp yeni teknolojileri ülkeye getirme isteği, Anadolu'da yüzyıllar boyunca geliştirilmiş olan çini ve seramik sanatının yeniden canlandırılması düşüncesi, bu fabrikanın inşa edilmesinde etkili oldu. Çini fabrikasının kuruluşunda gerekli olan ileri teknoloji, her türlü malzeme ve kalıp, Fransa'daki Sevres ve Limoges fabrikalarından getirilmiştir. Yıldız Sarayı içinde kurulan fabrikanın iki önemli rolü oldu. Birincisi, 19. yüzyılda Avrupa'daki porselen sanayinin ülkeye getirilmesi, ikincisi ise Osmanlı çiniciliğinin yeniden canlandırılmasıydı.
1891 yılında üretime başlayan fabrika, 1894 depreminde zarar görmüş, aynı yıl İtalya Mimar Raimondo D'Aronco'ya adeta yeniden yaptırıldı. Aslında saray atölyesi olan Çini Fabrika-i Hümayununda 1894 yılından itibaren vazo, duvar tabağı gibi dekoratif amaçlı eserler yanı sıra, yazı ve sofra takımları, kartvizit tabakları, kapaklı kâseler, sahanlar, aşure testileri, karpuz şekerlikler, çay ve fincan takımları gibi günlük kullanım eşyaları da üretilmişti. Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunu'nda üretilen eserlerin tümünde, fabrikanın orijinal amblemi olan ay-yıldız damgası yer alırdı.
Damganın hemen altında, eserin hangi yılda üretildiği yazılıdır. Bazılarında ise köşede ya da eserin altında sanatçının adı bulunurdu. Eserlerin bazılarında ise Osmanlı arması, sultanın adının baş harfleri ve tuğrası bulunur. Hereke Fabrikası gibi bir Osmanlı Devleti fabrikası olan Yıldız Çini Fabrika-i Hümayununda üretilen porselenler, öncelikli olarak son dönem saray, köşk ve kasırların dekorasyonunda kullanılmış ve armağan olarak yabancı hanedanlara sunulmuştu.
Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunundaki üretim, 1909 yılında, Sultan II. Abdülhamid'in hal edilmesiyle durduruldu. Bu dönemde Müze-i Hümayun Müdürlüğüne bağlanan fabrikanın yeniden üretime geçmesi için Müze-i Hümayun müdürü olan Osman Hamdi Bey girişimlerde bulundu. 1910 yılında Osman Hamdi Bey'in ölümüyle, Halil Edhem Bey, Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunu yeniden çalıştırma hazırlıklarına başlar ve 1911 yılında fabrika yeniden üretime geçilir. I. Dünya Savaşı'nda ülkenin gereksinim duyduğu telefon ve telgraf izolatörleri için porselen fincanların üretimi yapıldı. 1920 yılında tekrar kapatılan fabrika, Cumhuriyet devrine gelindiğinde, 1936'da Milli Emlak tarafından tasfiye edilip, 1957 yılında yeniden çalıştırılması için yapılan görüşmeler sonucunda Sümerbank'a devredilmiş ve 1994 yılında Milli Saraylar Daire Başkanlığı'na bağlandı.