Sultan II. Abdülhamid’in çağlar aşan projeleri

Sultan Abdülhamîd Han'ın en önem verdiği projelerinden biri olan Hicaz Demiryolu çalışmaları 2 Mayıs 1900'de yayınladığı bir irâde ile inşaata başlanmasını emretmesi ile 1 Eylül 1900'de yapılan resmî bir merasimden sonra başladı. Padişahın irâdesinde, demiryolunun tamamen Müslüman mühendisler tarafından inşa edileceği ve parasının da Müslümanların bağışlarıyla karşılanacağı hususları dikkat çekicidir. Başta sultan olmak üzere devlet memurları, halk hatta geniş bir Müslüman coğrafyası da bağışlarda bulundu. Hicaz Demiryolu Şam'dan başlayıp Medine ve Mekke'ye uzanmaktaydı. Tamamı 1464 kilometreyi bulan demiryolu hattı, 31 Ağustos 1908 tarihinde Medine'ye ulaştı. Demiryolu, Sultan Abdülhamid Han'ın tahta çıkış yıldönümü olan, 1 Eylül 1908 tarihinde resmî bir merasimle işletmeye açıldı. Hicaz Demiryolu sayesinde bölgeye askeri sevki hızlandıracak ve bir diğer önemli husus olan hac yolunda çekilen büyük zahmet ve zorluklardan kurtulunacaktı. Daha güvenli bir yolculuk imkanı sğalyacak olan Hicaz Demiryolları bütün İslam alemini birleştirecekti. Sultan II. Abdülhamit, projenin yapımı sırasında ortaya çıkan zorluklara karşı güçlü bir irade ortaya koydu ve 1464 kilometreyi bulan Hicaz Demiryolu'nu 1 Eylül 1908 tarihinde yapılan bir törenle bizzat kendi açtı. Bu açılışın ardından ise Hayfa-Şam arasında her gün, Şam ile Medine arasında ise haftada üç gün yolcu ve eşya taşımacılığına başlandı. Demiryolunun yapımı sırasında hem mali hem de beşeri sorunlar ortaya çıkmıştı. İnşaatın yapımı sırasındaki yüksek sıcaklık, su sorunu, arazi koşulları ve bedevi saldırıları süreci olumsuz etkiliyordu. Projenin yapılmasını istemeyen dış mihraklar tarafından sadece telgraf tellerine yapılan saldırı sayısı 128'i bulmuştu. Yüzlerce asker ise şehit edildi. Ancak buna rağmen bu zorlu süreçte Hizcaz Demiryolu oldukça kısa denilebilecek bir sürede tamamlandı. Bu projenin tamamlanması Osmanlı'nın yaşadığı buhranlı dönem nedeniyle imkansız gözüyle bakılıyordu. Fakat Sultan II. Abdülhamit'in bizzat önderlik ettiği bir komisyonla, dönemin ekonomik şartlarına rağmen sekiz yıl gibi kısa bir sürede inşa edilerek imkansıza yakın olan bir işe imza atıldı. Mimar Bouvard bu projesinde sahilleri açmak ve Yeni Cami'nin önünde geniş bir meydan oluşturması önerilmiştir. Bu meydanın sınırları, camiyi çerçeveleyen iki çeyrek daireden oluşacaktır. Cami yanlarına da iki bina yapılacaktır. Bu projede Yeni Cami'nin kubbesi, yeni Galata Köprüsü ile oldukça uyumludur. Osmanlı İmparatorluğu'nda Haliç Köprüsü ile ilgili çalışmalar Fatih Sultan Mehmed dönemine kadar uzanır. İlk teklif 1503 yılında Leonardo Da Vinci'ye iletilmiş, bundan 3 yıl sonra da Michelangelo'ya bir teklifte bulunulmuştur. 16. yüzyılın başlarında, Sultan II. Bayezid Haliç üzerine Pera ve Konstantiniyye arasında yapılacak daimi bir köprü yapılmasını ister. Bu arzu Leonardo da Vinci'nin kulağına gittiğinede bir proje tasarlar. 240 metre uzunluğunda ve 24 metre genişliğinde, o zamana kadar görülmemiş büyüklükte bir köprü tasarlar. Deri kaplı defterinin bir köşesinde en ufak detayına kadar hesapladığı ve tasarladığı Haliç Köprüsü'nü bir mektup ile Sultan II. Bayezid'e ulaştırır. Fakat çeşitli nedenlerle bu proje hayata geçirilemez. Bundan üç yıl sonra da Michelangelo'ya bir teklifte bulunulur. Fakat her iki girişim de sonuçsuz kaldı. Haliç'te köprü yapımına dair ilk çalışma 1836 yılında gerçekleşti. Bu köprü 600 metre uzunluğunda 10 metre genişliğindedir. II. Abdülhamid döneminde ise Galata Köprüsü'nün inşaatı tamamlanmıştı. Bu projeyi bir İngiliz şirketi hayata geçirmişti. Sultan Abdülhamid'in İstanbul'a dair gerçekleşen ilk projesi budur. 1906 yılında Aurique'nin çizmiş olduğu plan şöyledir; tarihî yarımada ile Beyoğlu arasında Haliç üzerinde; fakat Haliç'e inmeden bir geçiş düşünülür. Bir ayağı Galata Kulesi yakınında bir ucu Süleymaniye'de olan asma köprü, düz bir satıhla iki yakayı birbirine bağlayacaktı. 1.200 metre uzunluğunda olacak bu asma köprü, İstanbul'un Galata'dan gözlenen temel siluetine yeni bir unsur olarak eklenecekti. Fakat birçok görüşe göre bu proje, şehrin siluetini olumsuz manada etkileyeceği düşünülerek faaliyete geçirilemedi. II. Abdülhamid, boğazdan geçişlerin kolaylaşması için bir köprü projesi çizdirdi. Fransız bir mimara çizdirdiği proje gerçekleşmese de onlarca yıl sonra boğaz tam 3 köprüyle birbirine bağlandı. Açılıp kapanabilen, gemi geçişlerinin sağlanacağı asma düzeneğin sağında ve solunda olmak üzere sekiz dolgu ayağın üzerine oturan sekiz kemerli bir köprü ile Haliç'i aşmayı tasarlanmış; tasarımına da oldukça ilginç unsurlar eklemişti. Geçişin karaya ulaştığı iki yakada binaları birleştirense bir Tak-ı Zafer'di. Mösyö Aides'in Gemi Taşımacılığına Mahsus Demiryolu Projesi Sultan II. Abdülhamid'in Yıldız Saray'ına yerleşmesiyle buradaki yapılaşmaya paralel olarak arazinin genişliği de büyümüştü. Bu süreçte Yıldız'a Küçük Mabeyn, Cariyeler Köşkü, Şale Köşkü, Yıldız Camii, harem yapıları, tiyatro, marangozhane, eczane, tamirhane, kilithane, çini atölyesi, kütüphane, silahhane, şehzade köşkleri, kasırları, yönetim yapıları, koruma yapıları ve servis yapıları eklenmiştir. Yıldız'ın nüfusu askerlerle birlikte 32.000 kişiyi bulmuştur. Yıldız Sarayı'nda bulunan yapılar arası ulaşımın sağlanması, aynı zamanda ortak bir temaşa alanının oluşturulması için bir plan hazırlanmıştır. Plana göre bahçe, boğaza doğru genişletilecek ve Büyük Mabeyn, Çadır, Malta ve Şale Köşkleri yaklaşık iki kilometre olan bir demiryolu ile birbirine bağlanacaktır. Bu demiryolu aynı zamanda Ertuğrul ve Orhaniye Kışlalarını da birleştirecektir. Fakat bu demiryolu projesi gerçekleşememişti Sultan Abdülhamid Han, İstanbul Boğazı'nın, Sarayburnu-Üsküdar ve Rumeli Hisarı-Kandilli arasında olmak üzere iki köprü ile bağlanması projesi yaptırmıştı. Bu projelerden Rumeli Hisarı-Kandilli arasında yapılması planlanan köprü ise, ilgili vesîkasında 'Cisr-i Hamîdî' (Hamîdiye Köprüsü) olarak isimlendirilmiş sabit bir köprüydü. Boğaziçi'nde yapılacak olan bu köprü aynı zamanda Bağdat demiryolu hattına da bağlanacaktı. Cisr-i Hamîdi projesi büyük bir bina üzerine, minarelerle ve Kuzey Afrika mimârî tarzında kubbelerle süslü, som kârgîr destekler arasına kurulu, çelik halatlarla havada asılı demirden bir bina manzarasında olacaktı. Fakat bu ihtişamlı proje dönemin şartlarında dolayı gerçekleşemedi. 1892 yılında Abdülhamid Han'ın çizimlerini yaptırdığı tüp geçit projesi 2016 yılında gerçekleştirilebildi. 1900 yıllardaki bu projenin başlıca amacı, Asya ile Avrupa arasında demiryolu bağlantısı sağlamaktı. Ancak projede yaya ve araç trafiğinin de düzenlenmesi öngörülmüştü. Rumeli ve Kandilli arasında yapılması öngörülen Hamidiye Köprüsü'nden geçecek demiryolu, Bakırköy ve Bostancı İstasyonlarını birleşecekti. İstanbul'un sonraki yıllarda bu yöne doğru gelişimi düşünülmüş, hat bu sebeple geniş tutulmuştur. Projeyle birlikte sunulan betimlemeye göre, köprünün mimarisi 'Selçuklu' üslubu ve diğer İslamî üsluplardan oluşmaktaydı. Kubbeler, İslam halifelerinin saraylarını hatırlatmakta ve Müslümanların halifesi olan Osmanlı sultanının iktidarını yüceltmekteydi. Fakat bu proje dönemin şartlarında dolayı gerçekleşemedi. Eskiden irtibatta olan Ölü Deniz ile Akabe Körfezi takriben 90 kilometrelik bir arazi kazılırsa 25-30 kilometre genişliğindeki bu yer su altında kalacak, bu suretle Şeria-el Kebire (Ürdün) ve El Ghör Vadilerinde büyük bir göl meydana gelecek, kıyılarında tıpkı eskiden olduğu gibi hayat ve ticaret gelişecekti. Bu proje ile trafiğin bir kısmı Arap-Suriye yoluna aktarılacak, Türkiye ve büyük devletler arasında Türkiye'nin dostu olanlar Süveyş Kanalı'na muhtaç olmayacaktı. Fakat bu proje dönemin şartlarında dolayı gerçekleşemedi. Projesi yapılanpark üç bin metre genişliğinde dikdörtgen bir alan üzerinde kurulacak, Avrupa, Asya ve Afrika'daki bütün Osmanlı İmparatorluğu topraklarını kapsayacaktı. Osmanlı Devleti'nin, hangi devletlerle sınırdaş olduğunun anlaşılabilmesi için, söz konusu devletlerin topraklarının bir miktarı da parkta gösterilecekti. Projede karalar, denizler, ırmaklar, dağlar, çöller, ormanlar, madenler, şehirler, yollar, telgraf hatları velhasıl bütün tabi şekiller, olabildiğince asli yapıları ve büyüklükleri oranında yer alacaktı. Denizler ve göller havuz şeklinde yapılıp içlerine deniz suyu doldurulacaktı. Adalar yerli yerinde gösterilecek, sahiller dahi her ne şekilde ise öylece yapılacak ve içlerine kendilerine mahsus gemiler konulacaktır. Irmaklar küçük mecralar ile gösterilip, bunların içinde tabiî yönlerine doğru âdeta tatlı su akacaktı. 1897 yılındaki Osmanlı ile Yunanlı savaşından Osmanlı ordusu galip geldi. Bu zafer tüm Osmanlı topraklarında büyük bir sevinçle kutlanmıştı. Osmanlı Hükümeti bu zaferi bir de, sürekli hatırlanabilir kılacak bir eserle taçlandırmak istemiş; bu yüzden bir anıt tasarlanmıştı. Fakat dönemin şartlarından dolayı gerçekleşemedi. Sultan II. Abdülhamid'in ziyaretine iki kez gelen Alman İmparatoru Wilhelm, ziyaretleri sonrasında dostluğun anısına, Wilhelm Almanya'da yaptırdığı bir çeşmeyi İstanbul'a göndermişti. Sultan II. Abdülhamid'in Wilhelm'in bu davranışına karşı kayıtsız kalmayarak, Türk-Alman dostluğunun Almanya'daki simgesi olmak üzere, Alman halkı için Berlin'de bir hayır eseri yaptırmayı tasarladı. Berlin Sefiri Ahmet Tevfik Paşa'ya bu konuya dair girişimlerde bulunulmasını irade buyurdu ve Berlin Hamidiye Hastanesi'nin yapımı için Mimar-ı Hazret-i Şehriyari'den Vassilaki Yorgo Bey'i görevlendirdi. Hastanenin planı ve keşif defterlerini hazırlama görevi ise Kemaleddin Bey'e verilmişti. Bugün Berlin Hamidiye Hastanesi'nin yerinde Berlin Tıp Üniversitesi Biyokimya Enstitüsü olarak kullanılan ve 'İda-Simon Stift' adını taşıyan bir bina bulunur. Berlin Üniversitesi Kadın-Doğum Kliniği'nin bulunduğu yörenin 1935'te yapılan planında yer alan İda-Simon Vakfı binası ile Kemaleddin Bey'in 1902 krokisindeki Berlin Hamidiye Hastanesi 'T' harfi şeklindeki planın kuzey-güney doğrultusunda uzanan uzun ayağı hariç, hem konum hem de biçim bakımından örtüşür. Nedeni bilinmeyen bir sebeple bitirilmeyen bu hastanenin temelleri üzerine Muhtemelen İda-Simon Vakfı binası yapılmıştı. Atatürk Kütüphanesi'nde 'Dolmabahçe Üzerinde Taşlık Mevkii'nin Haritasıdır' başlığıyla kaydedilen tarihsiz bir harita bulunur. Bu haritadan yapılacak Aziziye Camii projesi hakkında bazı bilgiler edinilir. Haritadaki 'mevcut temeller' ibaresi Aziziye Camii'ni işaret eder ve büyük kareye yakın alanın içine bir başka kare alanı daha çizilmişti. Dıştaki alan muhtemelen cami avlusunu cami avlusunu, içteki alan caminin gövdesinin oturduğu alanı belirtir. Dönemin cami tipide göz önüne alınırsa ortalama 20 metre çapında tek bir kubbeli bir ana gövdeye tekabül eder. Keza Dolmabahçe, Pertevniyal ve Ortaköy Camileri, Aziziye Camii'nin ortalama 20 metre çaplı tek kubbeli dönemdaşlarıdır. Haritada cami alanı; Acı Çeşme Sokağı, Spor Caddesi ve Bayıldım Caddesi ile çevriliydi. Bu projeyi gerçekleştirmek adına bazı teşebbüslerde bulunulmuşsa da, proje dönemin şartlarından dolayı gerçekleştirilmemişti. Sultan II. Abdülhamid, valilerden bulundukları bölgenin genel durumu ve sıkıntılarını kapsayan raporlar istemişti. Bu istek doğrultusunda ülkenin her yanından hükümet merkezine 'Layihalar' gönderilmeye başlanmıştı. Bu lahiyalardan biri olan Hasan Fehmi Paşa layihasında; Osmanlı sınırları dâhilinde belirli merkezler arasında şose ve demir yolları yapmayı, iskele ve limanlar inşa etmeyi, bazı bataklıkları kurutup elde edilen araziyi tarıma açmayı, nehirler önüne setler kurarak sulama kanalları vasıtasıyla binlerce dönüm toprağı yeniden canlandırmayı teklif etmişti. Büyük ilgi gören lahiyanın uygulanması yönünde de ciddi adımlar atılmıştı. Fakat bazı maddeler plan aşamasından öteye geçememiştir. Bunlardan biri Güneydoğu Anadolu Bölgesi Sulama Projesi'ydi. GAP projesi gibi sonraki yıllarda ülkeye kazandırılan sulama projeleri arasında adı geçmeyen bir başka sulama projesi daha vardır. Teklifin adı; Kızılırmak Sulama Projesi, hazırlayıcısı da eski bir maden işletmesi müdürü Ahmed Bey'dir. Sultan II. Abdülhamid 'Fransa'da işitildiği üzere, deniz suyu içinden elektrik akımı geçirilerek suyun temizlenip temizlenmeyeceği ve bunun da sokak çeşmelerinde kullanılıp kullanılmayacağının, ayrıca maliyetinin ne olacağının araştırılması' isteğinde bulunmuştu. Padişahın iradesi gereği Paris Serfareti konuya dair girişimlerde bulunmuş ve cevabi yazı hariciye nezaretine iletilmişti. Nezaret, raporu daha sonra Hıfzı Sıhha Komisyonu'na havale etmiş, komisyon 19 Nisan 1894 yılında raporları değerlendirip bir karara varmıştı. Kararda; 'hermit' yöntemiyle içinden elektrik geçirilerek deniz suyunun içilebilir hâle getirilmesi usulü Avrupa'da dahi henüz kabul olunmamıştır, ileride Avrupa'da uygulandığı takdirde Türkiye'de de tatbiki düşünülebilecektir.' denilmişti. 19. yüzyıl dünyasında mimarlığın ve mühendisliğin en dikkate değer ve görkemli yapıtlarını inşa edilmesine yol açan uluslararası sergiler, büyük boyutlu ticari ve kültürel alışveriş ortamı oluşturmasının yanı sıra ülkelerin prestij yarışını da simgeleyen organizasyonlardı. Sultan II. Abdülhamid'in de gençlik yıllarında ziyaret ettiği bir serginin yeniden Osmanlı'nın başkentinde açılması için gerekli iradeyi 15 Mart 1893'te imzaladı.Selim Efendi'nin komisyon başkanlığındaki bir komisyonun kurulmasını buyurdu. Çok geçmeden Şişli'de bugünkü Abide-i Hürriyet Meydanı'nda açılacak olan 'Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi' için bir yönetmelik hazırlandı. Bu proje için 1887 Venedik Güzel Sanatlar Sergisi, 1890 Torino I. Mimarlık Sergisi ve 1891 Palermo Ulusal Sergisi için açılan yarışmalarda çeşitli seviyelerdeki başarısı ile tanınan Mimar Raimono D'Aronco ile anlaşılmıştı. 1894 depremi nedeniyle yürürlüğe konulamadı. 1867 yılında İstanbul'da turistik bir gezi yapan Henry Gavand, o tarihlerde Beyoğlu'nun İstanbul'un en gelişmiş bölgesi, Galata'nın ise ticaret ve bankacılık merkezi olduğunu, bu iki semti birbirine bağlayan Yüksekkaldırım ve Galip Dede Caddeleri'nden günde ortalama 40.000 kişinin inip çıktığını tespit etti. Gavand, Galata ile Beyoğlu arasında yapılacak asansör tipinde bir yeraltı yolu projesi hazırlamıştı. Çeşitli nedenlerle faaliyete geçemeyen proje daha sonrasında 1875 yılında hizmete girdi. Menderes Nehri'nin ulaşıma açılması için gerçekleştirilen projede asıl gaye; Menderes Nehri üzerinde Bahr-ı Sefid – Aydın – Sarayköy arasında yapılacak çalışmalarla akarsu üzerinde taşımacılık yapılabilmesiydi. Bu 380 kilometrelik bir nehir yolculuğuydu. Menderes Nehri üzerinde taşımacılık yapılması gikri iki kenz gündeme gelir. İlki Ser Kilarî Osman Efendi'nin projesiydi. Hya yata geçirilememe sebepleri bilinmemekle beraber proje 10 yıl sonra 1892 tarihinde bir kez daha gündeme geldi. Menderes Nehri üzerinde ulaşımın sağlanabilmesi, bu kez başka kişilere verilse de bu işe talip olan kişilerin yeterli sermayeyi bulamamaları ve bir türlü şirket kuramamaları sebebiyle ileri bir tarihe ertelenmişti. At Meydanı'nda eskiden cirit ve at yarışları yapılır, hanedanın düğün ve sünnet gibi şenlikleri düzenlenirdi. Aynı zamanda Fatih Sultan Mehmed'in gürz talimi de burada yapardı.1856 yılında Sultan Abdülaziz döneminde başlayan düzenleme faaliyetleri 1861 yılında Zaptiye Nazırı Hüsnü Paşayla devam etti.1899 yılında Alman İmparatoru Wilhelm'in ziyareti öncesinde meydan faaliyete açıldı. Alma İmparatoru Wilhelm meydanın kuzey ucuna yapılması için bir çeşme hediye etmişti. Projeye göre; At Meydanı'nın batısındaki 16. yüzyıldan kalma İbrahim Paşa Sarayı yıkılarak yerinepolis müdürlüğü yapılacaktı. Mimar Bouvard'ın üstlendiği bu projede Haliç, gerçek Haliç'ten daha geniş, daha uzun görünür. Sahildeki gezinti yolları, yapının anıtvari boyutlarını vurgular. Bouvard, üzerindeki heykelleri ve aydınlatma elemanlarıyla birlikte tasarladığı köprüyü iki büyük kule ile sonlandırmış, meydan girişlerini abideleştirmişti.Bouvard bu proje ile ilgili çalışmalarını yürütmek için 1908 yılında İstanbul'a gelmişti. Projede oldukça ilerleme kaydedilmesine rağmen, 1909 yılında rafa kaldırıldı.

Sultan II. Abdülhamid’in çağlar aşan projeleri

Macar Kültür Merkezi'nde "Edebiyat Pikniği" düzenlendi

"Bir Yokmuş'la Bitmeyen Masallar" sergisi Hüsrev Kethüda Hamamı'nda açıldı

"Asr-ı Saadetten Günümüze Mushaf Medeniyeti: İstanbul Mushafı"

Nurullah Genç'in "Rüveyda" eserinden eşsiz dizeler

Melih Cevdet Anday'ın özel sözleri

Doğan Cüceloğlu'nun "İyi Düşün Doğru Karar Ver" eserinden ders niteliğinde alıntılar

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Zehir kupadan, şaloma!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Sonbahar depresyonunun belirtileri, tedavisi ve korunma yöntemleri

Nurullah Genç'in "Rüveyda" eserinden eşsiz dizeler

Zehir kupadan, şaloma!

Melih Cevdet Anday'ın düşündürücü sözleri

Maveraünnehir'in kalbi: Buhara

İsrail işgali altında olan Golan Tepeleri neden bu kadar önemli?

Arama

Sultan II. Abdülhamid’in çağlar aşan projeleri