Arama
Tarihin derinliklerinde saklı kalan mimari cevher: Yeni Cami Muvakkithanesi
Günümüzde İslam'ın beş şartından biri olan namazı zamanında kılabilmek için namaz vakitleri çok ileri tarihleri de kapsayacak şekilde belirlenir. Osmanlı'da ve daha öncesinde namaz vakitlerini, muvakkithane denilen yerlerde muvakkitler belirlerdi. Yeni Camii Muvakkithanesi'nde de bir yıllık namaz vakitleri belirlenir ve müezzinler bu vakitlere göre ezan okurdu. Peki, günümüzde unutulmaya yüz tutan Yeni Cami Muvakkithanesi'nin özellikleri nelerdir?
📌 Eminönü'nde, hemen denizin kıyısında yer alan Yeni Camii, lll. Murat'ın eşi Sultan lll. Mehmet'in annesi Safiye Sultan'ın emriyle 1597 yılında yapılmaya başlanır. İlk mimarı büyük usta Mimar Sinan'ın çırağı olan Mimar Davut Ağa'dır. Ancak Davut Ağa o dönemde çıkan bir salgın hastalık sonucu hayatını kaybeder ve onun yerine Dalgıç Ahmet Ağa camiyi tamamlama görevini devralır.
📌 1603 yılında Sultan l. Ahmed tahta çıkınca, Safiye Sultan eski saraya gider ve caminin yapımına ara verilir. Sultan lV. Mehmed'in annesi olan Turhan Hatice Sultan, hayır işi olarak projeye devam etmek ister ve saray mimarı Mustafa Ağa'yı görevlendirerek 1663 yılında tamamlanmasını sağlar.
📌 Yeni Cami 66 kubbe ve bir yarım kubbeye sahip bir camidir. Ana kubbenin ağırlığı dört büyük ayak taşınır ve kubbe, dört yanda dört yarım kubbe ile desteklenir. Yeni Cami'nin kubbe planı Mimar Sinan'ın Şehzade Camisi'ni andırır.
📌 Yeni Cami Muvakkithanesi, Eminönü'nde bulunan Yeni cami Külliyesi'nin, cami, mektep, türbe, kasır, dar-ul hadis, sebil ve çarşıdan oluşan kompleks yapısının içinde bulunur.
📌 II. Mahmut zamanında külliyeye eklenen muvakkithane, caminin güneybatı köşesinde ve avlu duvarına bitişik olarak bulunur.
📌 1957 yılında Yeni Cami'nin çevresinde yapılan düzenleme sırasında, muvakkithanenin ilk mimarisine zarar verilmeden ve mimarisi değiştirilmeyerek ilk yapıldığı konumdan biraz geriye çektirilir.
📌 Yeni Cami çevresindeki düzenleme esnasında yapı cephesinde yer alan alaturka ve alafranga ezani saatler kaldırılır. Günümüzde ise Muvakkithane işlevini tamamen kaybederek camide görevli kimselerin evi olarak kullanılır.
📌 Kesme taştan inşa edilen muvakkithane, üç farklı mekandan oluşur. Yapının ilk mekanı, caddeden basık kemerli bir kapı ile girilen giriş holüdür. Ayrıca muvakkithaneye külliyenin içerisinden de bir giriş bulunur.
📌 Yapının giriş holü misafirlerini ana mekana doğru yönlendirir. Dikdörtgen planlı muvakkithanede ana mekandan da doğudaki küçük dikdörtgen bölüme geçilir. Bu ana mekan dışarıdan bir soğan kubbeyle örtülüyken, yapının diğer mekanları kubbeden gelişerek yanlara doğru açılan geniş bir saçakla kapalı bir yapıya sahiptir.
📌 Muvakkithanelerin genel bir özelliği olarak belirttiğimiz gibi Yeni Cami Muvakkithanesinde de büyük dikdörtgen pencereler yer alır. Sade bir görünüşe sahip olan pencereler dönemin mimari üslubu olan barok üslupla inşa edilir.
📌 Pencerelerin üzerinde iki sıra halinde düzenlenen ve talik hatla yazılan on satırlık inşa kitabesi yer alır. Kitabenin üzerinde ise oval madalyon içerisinde II. Mahmud'un tuğrası bulunur.
📌 Muvakkithanede yer alan kitabede şu satırlar yer alır:
Şeh-i hurşid-i pertev Gazi Han Mahmud-ı Adlinin
Cihan vaktinde ma 'mur oldu revnak geldi dünyaya
O hakan-ı felek-temkinin asr-ı bi-adilinde
Niçe çerh irtifa' asar-ı nev-tarh oldu hayrata
Birisi işte ez-cümle Yeni Camide eskiden
Muvaffak olmamış kimse muvakkithane inşaya
Esası ol haşşar burc-i meskun ezanında
Kuruldu sa'at-i eşrefde bu ca-yı muallaya
Ayar oldukta mu'cem harfi Vasıf geldi tam tarih
Söz olmaz bu muvakkithane-i nev-tarh-ı balaya
1228
📌 Tercümesi ise şu şekildedir:
Parlaklık güneşinin şahı Gazi Han Mahmud-ı Adif'nin zamanında (saltanatında) dünya gelişip güzelleşti.
O çok ölçülü, düşünceli hakanın eşi benzeri olmayan devrinde hayır maksadıyla yeni yapılmış eserler çok talihli oldu.
Birisi işte, örnek olarak; Yeni Cami'de eskiden kimse muvakkithane yapmayı başaramamıştı.
Doğrusu O çağıran, toplayan (muvakkithane), bulunulan yerin minaresinin ezanında, en uygun zamanda, bu yüce yere kuruldu.
Vasıf! Noktalı harfler hesap edilince tarih düşürme tamamlandı. (Muvakkithanenin tarihi ortaya çıktı) Bu yüce ve yeni yapılmış muvakkithaneye ne söylense azdır.
📌 Yeni Camii Muvakkithanesi'nin kitabesinde de görüldüğü üzere, Sultan II. Mahmut'un padişah olduğu ve devlete hükmettiği zamanlarda pek çok hayır eserinin yapılmasında öncü olur ve saray görevlilerine de bunun emrini verir. Kitabedeki yazı ve tarihin ünlü divan şairi Enderunlu Vasıf tarafından yazıldığı tahmin edilir.
Kaynakça: Ali Saim Ülgen "Yeni Cami", Vakıflar Dergisi
Süheyl Ünver "Osmanlı Türkleri ilim Tarihinde Muvakkithaneler"