Arama
Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları
Türk evi, Türklerin yaşadığı farklı coğrafyaların mimari özelliklerinin ve yaşama kültürünün yüzyıllar içinde yoğrularak kendine has özellikler oluşturması ile mekana yansıdı. Kendine özgü malzeme, tasarım, süsleme öğeleriyle bir yaşam ve kültürün simgesi haline geldi. Peki bulunduğu coğrafyaların Türk evinin bu özgünlüğü kazanmasına katkısı neydi?
📌 Türk evi sınırları sadece bu ülkelerle de kalmaz.
📌 Özellikle 19. yüzyılda Osmanlı sınırları içerisinde ulaşımın kolaylaşması ile beraber o dönemin başşehirleri olan İstanbul ve Edirne'nin yaşama ve oturma biçimleri, dolayısıyla evleri, Osmanlı'nın her yerinde yayılmaya başlar.
📌 Öyle ki taş mimarinin ve yöresel biçimlenmenin hakim olduğu Kayseri'de bile İstanbul tarzında evler yapılmaya başlar. Fakat her ne kadar İstanbul tarzı evler Anadolu'ya kadar ulaşmış olsa da bölgenin yerel mimari özellikleri kaybolmaz. Aksine yöresel özellikler taşıyan has bir mimari oluşmaya başlar.
📌 Sedad Hakkı Eldem, Türk eviyle alakalı yoğun çalışmaları sonucunda Türk evinin farklı coğrafyalarda özde aynı olmakla biçimde farklılık göstererek ortaya çıktığını belirtir.
Sedad Hakkı Eldem kimdir?
Cumhuriyet döneminde Türk sivil mimarisinin harikülade örneklerini ortaya koyan, Türk evi üzerine uzun araştırmalar yapan mimar.
📌 Sedad Hakkı Eldem, Anadolu'daki geleneksel evleri mimarilerine göre 7 büyük gruba ayırır:
- Karadeniz sahili ve hinterlandı (Türk evi )
- İstanbul, Edirne ve Marmara bölgesi (Türk evi)
- Ege bölgesi ve hinterlandı (Türk evi)
- Akdeniz bölgesi (Türk evi)-
- İç Anadolu bölgesi
- Doğu Anadolu bölgesi
- Güneydoğu Anadolu bölgesi
Hinterland: Deniz veya okyanus kıyılarında bulunan limanların arkasında bulunan toprak parçasıdır.
Bilgi Notu: İstanbul, Edirne ve Marmara bölgesi evleri Türk evinin en karakteristik örneklerine sahiptir ve Edirne, Rumeli'yi, İstanbul ise bütün Anadolu'yu etkiler.
📌 Bu merkez bölgeye yakın Karadeniz ve Ege bölgesi evleri de İstanbul ve dolayısıyla Marmara bölgesi evleri ile benzerlikler içerir.
📌 İç, Doğu ve Güneydoğu Bölgesi evleri ise bulundukları iklim bölgelerinin ve kültürlerin etkisi altında oluşmuş, kerpiç, taş, taş ve ahşap malzemeler ile yapılmış avlulu, eyvanlı, düz damlı evlerdir.
- Marmara Bölgesi: (Bursa, Edirne, Tekirdağ, İstanbul) Bu yörede ortaya çıkan Türk evi karakteri gelişerek diğer yöreleri de etkiledi.
- Batı Anadolu Bölgesi: (Çanakkale- Balıkesir- Uşak- Eğridir-Antalya arasında kalan bölge):Türk evi bakımından en zengin yöreleri: Kula, Muğla, Birgi, Tire, Milas.
- Kuzey Anadolu Bölgesi (Göynük, Mudurnu, Safranbolu, Kastamonu, Çankırı, Çorum, Yozgat, Merzifon, Amasya, Tokat).
- Batı Karadeniz kıyısı (Amasra-Trabzon arası)
- Doğu Karadeniz kıyısı (Trabzon, Çoruh, Gümüşhane, Ardahan)
- Akdeniz kıyısı (Antalya-Adana)
- Ankara (Ayaş, Beypazarı)
- Toros yaylaları (Akseki- Pozantı): Dış duvarlar kuru taş duvar, çıkmalar ve iç duvarlar ahşap.
- Ege sahili ve adaları (Ayvalık-İzmir): Bir veya iki katlı, üst katlar ahşap veya dış duvarlar ahşap, son örnekler Neo klasik etkili.
Neo klasik üslup: Antik Roma ve Yunan üslubunun yeniden canlandırılmasını ilke edinen üslup.
- İç Anadolu (Konya,Akşehir, Karaman, Ereğli, Aksaray, Kırşehir): Yığma kerpiç, düz toprak dam, avlulu.
- Kayseri (Niğde-Erzurum): Kesme taş,düz toprak dam,eyvanlı.
Kayseri'nin doğusu-Van: Yığma kerpiç, düz toprak dam
Güneydoğu Anadolu(Mardin, Diyarbakır, Urfa, Gaziantep, Antakya): Kesme taş, avlulu ve eyvanlı.
Doğu Anadolu (Erzurum-Van): Ahşap, yığma taş, düz damlı.
Mimari yapılar bulundukları coğrafyanın iklim şartlarından büyük ölçüde etkilenir. Bağlam olarak adlandırılan çevre koşulları mimari biçimlenme, yöneliş gibi pek çok konuda yapıya yön verir. Yapı malzemesinin yerleşilen yörede yoğunlukla bulunması ve yapının bölgeye uyum sağlaması açısından önemli bir faktördür. Türk evi de bulunduğu bağlamı hiçbir zaman inkar etmemiş, topoğrafyaya saygısını muhafaza ederek, etrafına konumlanmış veya konumlanacak yapı ve yapıları da yok saymadan gelişim gösterir. İçinde barındırdığı yaşamı dışarı kısmen yansıtır, avlusunda insanlara yeni bir hayat sunar.