Arama
Türkiye’nin ilk uçak fabrikasının öyküsü
Havacılık alanında atağa geçen, kendi milli savaşı uçağını üretmek için uğraşan Türkiye, 98 yıl önce Kayseri'deki ilk uçak fabrikasını açtı. Fabrikada İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar çeşitli tip ve markalarda 200 civarında uçak üretildi. Peki, Türkiye'nin ilk uçak fabrikasının kuruluş öyküsü neydi? Fabrika Batılıların hangi çıkarları doğrultusunda kapatılmak zorunda kaldı?
✈Birinci Dünya Savaşı Almanya ağır bir yenilgiyle savaştan çıktı. Yenilgiler neticesinde bilhassa savunma sanayinde imzaladığı antlaşmalarla ülke içinde geniş kısıtlamalara tabi tutuldu.
Birinci Dünya Savaşı'nda yenilen Almanya'nın ülke içinde faaliyet gösteremeyen savunma sanayi firmaları başka ülkelerdeki fabrika açma girişimine girmişti. Junkers bu noktada Türkiye'ye faydası olacak firmalardan biriydi.
✈Türkiye'nin Berlin Büyükelçisi Kemaleddin Sami Bey, ilk çalışmalara başladı. Kemaleddin Sami Bey, Junkers fabrikası hakkında ayrıntılı bilgiler toplayarak üretim kapasitesi ve teknik yeterlilik konularında bir rapor hazırladı.
✈Türkiye ve Junkers arasında 15 Ağustos 1925'te kurulacak fabrikanın sözleşmesi imzalandı. Junkers ve Türk Tayyare Cemiyeti'nin ortak olduğu şirketin adı Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) oldu. Sıra fabrikanın kurulacağı yeri belirlemeye gelmişti.
Yer olarak, Anadolu'nun ortalarındaki bir nokta, Kayseri seçildi. Bunun başlıca sebebi, milli mücadeleden alınan derslerdi. Amaç, fabrikanın güvenliğini mümkün olduğunca üst düzeyde tutmaktı.
✈O dönemde fabrikanın yapılacağı bölgede elektrik bulunmuyordu. Demiryolu dahi ancak 1928 yılı Mayıs ayı içerisinde buraya ulaşacaktı. İnşaat iki aşamada tamamlanacaktı.
✈İlk safhada fabrika, 1926 yılı sonbaharında uçak tamiri yapabilir hale gelecekti. İkinci safhada ise, 1927 yılı içerisinde uçak üretimine başlanması planlanıyordu. Hangarlar, su kuyuları, depolar, antrepolar, memur ve işçi lojmanları da proje dahilindeydi.
Türkiye'nin ilk uçak fabrikası TOMTAŞ, 6 Ekim 1926'da Kayseri'de açıldı. Fabrikada ilk aşamada 50 Türk ve 120 Alman işçi çalışıyordu. Türk personel, fabrika açılmadan önce Almanya'ya giderek gerekli eğitimi almıştı.
✈TOMTAŞ'ta 1926 yılında ilk olarak Junkers A-20'lerin montajı yapıldı. Firma ile olan ortaklık neticesinde 1927 sonuna kadar 30 adet Junkers A-20 3 adet de Junkers F-13'ün üretimi gerçekleştirildi.
Fakat ne yazık ki ülkenin gelişimini durdurmak isteyen güçler her zaman olduğu gibi tarihte de mevcuttu. Fransa kendi çıkarları doğrultusunda ortaklıktan çıkması için Alman firmasına baskı yapmaya başladı. Türk Hava Kuvvetlerine uçak satan Fransa'nın bu isteği elbette masum değildi. Almanya çok geçmeden bu isteğe daha fazla karşı çıkamadı.
✈Fransa'nın baskısı sebebiyle Junkers ile ortaklık fazla uzun sürmedi ve Junkers 520.000 lira karşılığında tüm hisselerini Türk Tayyare Cemiyeti'ne devrederek projeden ayrıldı. Alman firmasının ayrılması fabrikayı olumsuz yönde etkiledi. 27 Ekim 1928'de de TOMTAŞ'ın resmen iflası açıklandı.