Arama
Türklerin tarihi başkenti Ötüken
Bazı mekanlar milletler için taşıdıkları önem vesilesiyle öne çıkarlar. Ötüken, Orhun yazıtlarının dikildiği, Türk devletlerinin kurulduğu ve Hunlardan itibaren Türklerin ilk yurdu olarak kabul edilen bir şehirdir. Tarihin bilinen dönemlerinden beri Türklerin kutsal merkezi olan bu topraklar, bolluk ve bereketin sembolüdür. Peki, Ötüken'in kelime manası nedir?
◾ "Tarihe Yolculuk" programında moderatör Uğur Korkmaz'ın, "Tüm Moğolistan coğrafyasını düşündüğümüzde en yaşanılabilir yer Ötükendir, diyebilir miyiz? "Hunlardan öncesi var mıydı? Ötüken'i Hunlardan da önce biliyor muyduk?" sorusuna karşılık Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şu şekilde cevap verir:
"Hunlarından öncesi var aslında. Tabii Ötüken Hunlardan da önce biliniyordu. Bir merkez olarak tarih kaynaklarıyla teyit edebileceğimiz zaman "Hun" zamanıdır. Hunlar zamanında kesin biliyoruz ki biz devletin merkezi "bu topraklar". Özellikle Hanuy Irmağı boyunca biz Hunlara ait kurganlara rastlıyoruz. Mesela ben yine bununla ilgili bir Yüksek Lisans tezi yaptırmıştım. Bu bölgede bir kurgan alanı var burası Hunlara ait. Bu bölge Hunlar zamanında kutsal bir merkez olarak düşünülebilir."
Ötüken'in Türklere mirası
◾ Kürşat Yıldırım'ın verdiği bilgilere istinaden, Tamir Irmağı kıyısında da kurganlar bulunur. Orası da ayrı bir merkez niteliğindedir. O bölge dönem içinde halkın ölülerini gömdükleri kutsal bir bölgedir.
◾ Bu bölgelerdeki bu kurganlar aynı zamanda tarih belgelerindeki ifadeler, Hunlar döneminde buranın bir devlet merkezi olduğunun kanıtıdır.
◾ Kurganların bu bölgelerde yoğunlaşması buraların kutsal bir merkez olarak kabul edildiğini bize göstermesi bakımından çok önemlidir.
Tamir Irmağı
Orta Moğolistan'da bulunan uzun bir ırmaktır.
◾ Doç. Dr. Kürşat Yıldırım Ötüken'de bulunan balballar ve kurganlarla ilgili şunları zikreder: "Kurganların bu bölgelerde yoğunlaşmasının buranın kutsal kabul edilen bir bölge olduğunun bir göstergesidir."
◾ Ötüken'in, İpek Yolu üzerinde olduğunu söylememiz de mümkündür. Bunun sebebi Orhun Yazıtlarında olduğu gibi kolay fark edilmesi ve keşfedilmesidir. Böylece ataların hikmetli sözleri, Türk milletine kolayca ulaşacaktır.
◾ Kaşgarlı Mahmut'un aktardığı bir atasözünde "yırak yer sabin arkış keldürür" yani "uzak yerin haberini kervan getirir." Bu balbalları ve yazıtları İpek Yolu üzerine diken atalarımız, Ötüken'in ve Türklerin şöhretinin cihana yayılmasını ister.
◾ Kaşgarlı Mahmut, Orhun Abideleri yazılırken "Türk hakanının ordugâhı olan 'Ötüken' onun çağında, 'Tatar bozkırlarında Uygurların memleketine yakın bir yerde' bulunuyordu" şeklinde ifade eder.
◾ Türklerin İslâmiyet'i kabulünden sonra ve Orhun çevresinden çok uzaklarda yazılan Kutadgu Bilig'de 'Ötüken' beyinin hikmetli sözlerinden örnekler aktarılır. Bu hikmetli sözler, Kül Tigin'e mi, Bilge Kağan'a mı, Tonyukuk'a veya belki de Böğü Kağan'a mı aittir bu bilinmez. Bu sözler aşağıdaki gibidir...
"Negü tir eşitgil Ötüken begi,
Sınap sözlemiş sözni yetrüp ögi
İdi yakşı aymış Ötüken begi
Tilin tutzu birmiş sanga söz yigi"
🔸🔸🔸
Tecrübeli, sözünü düşünerek söylemiş
Olan Ötüken beyi ne der, dinle.
Ötüken beyi çok iyi söylemiş,
Sözlerin iyisini sana dili ile ulaştırmıştır.
Kaynak: Ötüken ve Ötüken Adı Üzerine Makalesi
Adem Aydemir*