Arama
Kahve İstanbul’a ne zaman geldi?
Osmanlı'nın belki de ilk kamusal mekânı olan kahvehanelerde saç tıraşı olunup diş de çektirildiğini ya da biraz daha yaman kahvecilerin kan da alabildiğini biliyor muydunuz? İşte, İstanbul'a Yemen'den gelen kahvenin ve kahvehanelerin pek yaman serüveni…
Ebussuud Efendi'nin meseleye ilişkin her iki fetvası da oldukça sertti. İlkinde kahvehanede oturup satranç, tavla oynayarak vakit geçiren, yaptığının farkında olup kahve içmeyi helal sayanlara ne yapmak lazım geldiği soruluyor. Ebussuud Efendi de hepsinin Allah'ın, meleklerin ve İslam halkının lanetine uğrayacaklarını söylüyor. İkincisinde ise padişahın yasak etmesine rağmen ayak takımından bazı kimseler geçinmek için kahve açsalar kahve içseler; oyun oynayıp namazdan kalsalar bunları men etmeye kadir olan bir hâkim men etmese o hâkime ne yapılmalıdır, diye soruluyor. Ebussuud Efendi kabahati işleyenler en sert şekilde cezalandırılmalı, onları bu yaptıklarından men etmeyen hâkim de derhal azl edilmeli, diye yanıt veriyor.
Kahve ile ilgili fetva veren yalnız Ebussuud Efendi değildi, Osmanlı İlmiye sınıfının seçkin ailelerinden Bostanzadeler'den Mustafa Efendi de tafsilatlı manzum bir fetva verdi. Fakat kahvehaneler büyük ölçüde ilgi görüyorlardı. Kâtip Çelebi'nin yorumu ise şöyleydi: "Yer yer kahvehaneler açılıp büyük şavk ve rağbetlerle bir yere gelip içtiler. Hele keyf erbabının keyflerini artırır, cana can katar bir hâl olduğundan bir fincan uğruna can vermek yanlarında caiz oldu."
Kahve yoluna serden geçiliyordu, kimi zaman yasaklanarak, kimi zaman izin verilerek kahvehaneler işlemeye devam ettiler. 1592'den sonra yasak sayılmaktan da çıktı, her sokakta kıssahanların kıssalar anlattığı, türlü oyunların oynandığı kahvehaneler türedi. Bu hal IV. Murad'ın tütün ve içki yasağına kadar devam etti, İstanbul kahvelerine en sert darbeyi o vurdu; bu dükkânların birçoğu kapandı ama kahve de kahvehane de çıkıp gitmedi hayatımızdan.
İstanbul'da bugün, Divanyolu'ndan sonraki caddenin adı Yeniçeriler Caddesi'dir, vaktiyle Yeniçeri taifesi buralarda olduğundan caddeye bu isim verilmiştir; Çemberlitaş'dan Beyazıt'a uzanan bu mahalde Yeniçeri kahveleri vardı eskiden. Yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla beraber kahvehaneleri de tarihe karışır, ama dikkat edilsin tarih olup giden yeniçeri kahvehaneleridir. Yoksa kahve de kahvehane de İstanbul'da gündelik hayatın bir parçası olmaya devam etti.
Sözgelimi Tavuk Pazarı civarında Âşık kahveleri vardır, buralarda saz çalınır, bilmeceler çözülür, mani, semai, koşma, kalenderi gibi halk edebiyatının özgün türlerindeki eserler icra edilir. Zamanla âşık kahveleri de şekil değiştirerek semai kahvelerine dönüşmüşlerdir, Osman Cemal Kaygılı bu durumu şöyle anlatır: "Fakat bize öyle geliyor ki, Tanzimat ile beraber Divan Edebiyatı nasıl hararetini kaybetmiş ve daha sonra nasıl durmuşsa, âşık tarzı denilen saz şiiri de yine Tanzimat ile birlikte hayli gevşemiş ve biraz zaman geçince Tavuk pazarındaki Âşık kahvehanelerinden İstanbul'un çalgılı kahve denilen yerlerine sığınarak oralarda aslını muhafaza etmekle beraber şeklini az çok değiştirmek suretiyle 1919-1920 yıllarına kadar devam edebilmek imkânlarını bulmuştur."