Arama
Klasik mantık nedir? Klasik mantığa dair okuma listesi...
Mantık, sadece bir bilim dalının adı olarak değil, günlük hayattaki akıl yürütmelerimizle ilgili olarak da kullanılabilen bir kavramdır. Mantıklı düşünüş, mantıklı görüş gibi deyimlerde geçen mantık kelimesini, bir bilimin adı olarak kullanılan mantık kelimesinden ayrı düşünmek gerekir. Peki Aristoteles ile başlayıp günümüze kadar işlenerek gelmiş olan klasik mantık, tam olarak nedir? Klasik mantık ve mantık alanında okuyabileceğiniz kitap önerileri ile klasik mantığa dair bilgileri derledik.
Klasik mantık açısından önermeler dörde ayrılırlar: tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu ve tikel olumsuz. Yüklem, öznenin tamamına ilişkin bilgi veriyorsa tümel, bir kısmına ilişkin bilgi veriyorsa tikeldir. "Bütün A'lar B'dir" ve "Hiçbir A, B değildir" gibi önermeler tümeldir; ama "Bazı A'lar B'dir" ve "Bazı A'lar B değildir" gibi önermeler ise tikeldir. Dikkat edilirse tümellik ve tikellik hem olumlu hem de olumsuz olma özelliği taşıyabilirler.
Mantık açısından bakıldığında çıkarım, verilen bir veya birden çok önermeden bir veya daha çok yeni önerme elde etmektir. Bu işlemin doğruluğu, mantık kurallarına uygun olarak gerçekleştirilmesiyle sağlanır. Klasik mantık açısından çıkarımlar iki gurup altında toplanırlar: Doğrudan çıkarım ve dolaylı çıkarım. Doğrudan çıkarım, tek bir önermeye dayanarak yapılan çıkarımdır. Dolaylı çıkarımda ise birden çok önerme söz konusudur.
Dolaylı çıkarımda eğer iki önermeden bir sonuç elde edilmesi söz konusuysa, kıyas; ikiden çok önerme söz konusuysa, zincirleme kıyastır.
Mantıkta Kullanılan Lafızlar kitabının amacı, anlama delâlet eden müfret ve mürekkep lafızlar kapsamında isim, fiil, edat, söz, tanım ve resm; edatların ve soru edatlarının kullanımı; konu-yüklem ve lafız-anlam ilişkisi; yüklem bakımından tümel anlamlar; beş tümel; bölme ve terkip; öğretim yöntem ve yolları; kıyas ve çeşitleri; ana hatlarıyla mantık gibi meseleler ekseninde alanla ilgili bazı yöntem ve teknikleri tanıtmak ve belli başlı kavramların tanımlarını vermek suretiyle genel olarak "mantık sanatına başlamayı kolaylaştıran konular"ı ele alarak soyut düşünmeye dair bir formasyon kazandırmaktır.
Kitap, okurun mantık ilmine başlamasını mümkün kılan zihinsel bir donanıma sahip olmasına yarar sağlar. Kitap öncelikle gramerle mantığın özel alanlarını ayırarak gündelik konuşmanın dışında teknik/sınaî bir konuşmanın var olduğunu belirtmek suretiyle mantık sanatına başlamayı hedefleyen kişiyi sözcüklerin farklı anlam dünyalarından haberdar eder.
Mantığın düşünce ve dil ile olan ilişkisinin bir sorun olarak irdelenip tartışılması kendisinden önceki dönemlere geri götürülebilirse de onu bir ''disiplin'' veya ''ilim' olarak kurma imtiyazının Muallim-i Evvel Aristoteles'e ait olduğu bilinir. İlk temsilcisi Kindi olmakla birlikte İslam felsefesinin sistemli bir yapı kazanmasındaki en büyük pay ve emek sahibi Farabi'dir. Mantık ilmine çok sayıdaki eserle yaptığı önemli katkılar sebebiyle ''Muallim-i Sani'' yani ikinci öğretici ünvanı ile tanınıp anılmayı hak eden de yine bu büyük Türk filozofu olmuştur.
Farabi, mantığa başlamak için gerekli olan hazırlık aşamasında, beş tümel ve aralarındaki ilişkilerin incelendiği Eisagoge bahislerini yeterli görmez; buna ek olarak lafız ve lafız türleri, tasdik çeşitleri, kıyas ve kıyasa dayalı sanatlar, mantık-gramer ilişkisi ve lafızların delaleti gibi birtakım konularla, önce-sonra, bizzat-bilaraz, küllî-şahsî gibi birtakım kavramların da öğrenciye tanıtılmasını öngören daha kapsamlı bir hazırlık eğitiminin gerekli olduğunu düşünür. Bu eserde, Farabi'nin telif ettiği mantık eserleri arasında öğretici/didaktik üslubu ile her biri bu alana hazırlık, giriş ve başlangıç niteliği taşıyan üç risalesinin Arapça metin ve Türkçe çevirileri karşılıklı sayfalar halinde sunulmaktadır.
Mantık alanında ilk Müslüman sistemci düşünür İbn Sîna'dır. Büyük bir zihin gücüne sahip olan İbn Sina kendisinden öncekilerin hatalarını düzeltmiş, yeni görüşler öne sürmüş, bütün mantık disiplinlerini ilgilendiren önemli yenilikler ortaya koymuştur. İbn Sina, Porphyrios'un *İsagoci'si ile Aristo'nun mantık külliyatını incelemiş ve mantığı dokuz bölüm halinde işlemiştir. Kitâbü'ş-Şifâ, el-İşârât ve't-tenbîhât, Kitâbü'n-Necât, Mantıku'l-Meşrikıyyîn, ʿUyûnü'l-hikme gibi eserlerinin ilk kısımlarını mantık incelemelerine ayırmış, böylece kendisinden sonra gelenlere zengin malzeme bırakmıştır. İbn Sina'nın Urcûze fi'l-mantık adlı kısa risâlesinde kaydettiğine göre Allah'ı ve O'nun yarattığı aklın eserlerini tanımakta, bunları tasavvur etmekte ve âlem-i mahsûsu kavramakta tek alet mantık ilmidir ve bütün ilimler ancak onun kurallarına dayanarak gelişebilir.
İbn Sina, mantık ilimlerine başlangıç niteliği taşıyan Mantığa Giriş isimli bu eserini, söz konusu İsagoji geleneğini dikkate alarak yazmıştır. Her ne kadar İbn Sina'dan önce Farabi müstakil bir *Medhal metni yazmışsa da bu eser çok kısa ve özettir. Porfiryus ve Farabi'nin İsagoji metinleriyle karşılaştırıldığında İbn Sina'nın bu eserinin ayırıcı özelliği olarak, onun hem hacim hem de içerik bakımından daha kapsamlı oluşu gösterilebilir.
*İsagoji; Yunanca'da 'Giriş' anlamına gelir ve Arapça'ya yine aynı anlama gelen 'Medhal' kelimesiyle çevrilmiştir.
*Medhal: Giriş. Esere başlangıç.