Ünlü düşünürlere göre intiharın sebepleri nelerdir?

Günümüzde her olgu gibi, intiharın nedenini tek bir faktöre bağlayarak açıklamak, modası geçmiş ve bilimsel olmayan bir anlayışı temsil eder. İntiharın nedenlerini açıklayabilmek için, az da olsa etkili olabilen her faktörü ele almak gerekir. Birçok değişik faktörün etkisiyle ortaya çıkan bu olayı açıklayabilmek için her bilim dalı, kendi konu alanı içinde kalarak soruna farklı boyutlardan yaklaşmışlardır. Yüzyıllar boyu süren bu açıklama çabaları henüz kesin bir sonuca varmış değildir. İntihar konusunda günümüze kadar, birçok düşünce, teori ileri sürülmüş ve birçok araştırma yapılmıştır. Birbirlerinden çok farklı olan bu görüşler, intiharın nedenlerini de farklı koşullara bağlarlar. İnsanlık tarihinin her döneminde görülen intihar olgusu, çağımızda gün geçtikçe artıyor. Dünya Sağlık Örgütü, 2000 yılında tüm dünyada yaklaşık bir milyon kişinin intihar sonucu kendi yaşamlarına son verdiğini tahmin etmekte. Bunun tüm dünyadaki ortalaması 100.000'de 16'dır. Bir başka deyişle her 40 saniyede 1 kişi intihar ederek ölürken her 3 saniyede 1 kişi de intihar girişimde bulunuyor. Yine Dünya Sağlık Örgütü'ne göre, son 45 yılda tüm dünyada intihar oranları % 60 oranında arttı. İntihar, günümüzde tüm ülkelerdeki ölümlerin ilk 10 nedeni arasında sayılırken; Amerika Birleşik Devletleri'nde 8. sırada yer almaktadır. Yine ABD'de 15-24 yaş arası ölümlerin üçüncü önemli nedeni intihardır. Dünyada ise beşinci sırada yer almaktadır. Bu eğilim, gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde benzerlik göstermektedir. Geleneksel olarak en yüksek oranlar hala yetişkin erkeklerde görülmekteyse de 15-34 yaş arası gençlerde artış gösteren intihar oranları dikkat çekici bir problem haline gelmiştir. İntihar problemi genelde Durkheimcı analiz yöntemiyle ele alınır. İntihar Durkheim için bir araçtır. Olgulara getirilen açıklamaların zihinsel faaliyetlerden ziyade gözlem ve deneyle elde edilebileceğini savunmuştur. Durkheim için intihar, 19. yüzyılın bireyselciliğe vurgu yapan toplumsal düşüncesi içinde, bireysel temelli olduğu düşünülen kavramlara toplumbilimsel açıklamalar getirilebilme hedefiyle seçilmiş bir olgudur. İntihar üzerine en önemli faktörün toplumsal faktörler olduğunu belirtmek gerekir. Çünkü toplumsal yapı, fiziki çevresini olduğu kadar, insanını da denetim altına alabilmektedir. Sosyologlar, toplumun bireyleri üzerindeki kontrolünün başarısız olması sonucu intiharların ortaya çıktığını savunurlar. Sosyolojik teorilerin çok büyük bir çoğunluğu Durkheim'in teorisinden etkilenmiştir. Durkheim, intiharın nedenlerin araştıran bir çalışma yapmıştır ki bu çalışma sosyal bilimlerde istatistik yöntemlerin kullanıldığı ilk çalışmadır. Ona göre, akıl hastalığı, sarhoşluk ve ırk gibi psiko-organik özelliklerle intihar arasında zorunlu bir ilişki yoktur. Durkheim 4 farklı intihar türünün olduğunu savunur: Egoist (bencil) intihar : Bireyin toplumsal çevresi ile bütünleşememesi sonucu oluşan intihardır. Bir anlamda bireyin toplumsal bağının zayıflaması ya da kopması, intihar eğilimini artırmaktadır. Altruist (elcil) intihar: Bu intihar türü egoist intiharın zıddıdır. Kişinin toplumla bağının çok güçlü olmasından kaynaklanır. Burada birey, grup kuralları ve normları gereği intihar etmektedir. Örneğin, Hint kastlarında dul kalan kadının, kendisini cenaze ateşinde yakmasının beklenildiği ifade edilir. Anomik (kuralsızlık) intiharı: Durkheim için anomik intihar, toplumdaki normların çözülmesinden kaynaklanan bir intihar türüdür. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, toplumu bir arada tutan kurallar (normlar) çözülür. İnsanların davranışlarında kullanabilecekleri ölçüt bulmaları güçleşir. Fatalist (kaderci) intihar : Anomik intiharın zıddıdır; bireyin üzerinde baskı yapan kuralların katılığından kaynaklanır. Durkheim buna köleleri örnek verir. İntihar olgusu ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgilenen herkes, kendi bakış açısından hareket ederek bir tanım yapmaya çalışmıştır. Yani konuyla ilgilenen kişi sayısı kadar çeşitli intihar tanımları vardır. Fakat bu tanımların çoğu, dikkatlice bakıldığında, ya dar kapsamlı ya da tanım olamayacak kadar geniştir. Genel geçerliliği olabilecek bir tanıma ulaşabilmek için, olgunun çeşitli niteliklerine anlam kazandıracak noktalara temas etmek gerekir. Bu nedenle geçmişte yapılan tanımları inceleyerek ve bunların eksikliklerini vurgulayarak bir tanıma ulaşmak mümkündür. Belçikalı bir astronom ve istatistikçi olan L. A. Quetelet, topladığı istatistiksel bulgulardaki sonuçlara bakarak, intiharı değişmez bir fenomen olarak, insan istem ve iradesi ile ilgili olmayan, adeta insanlığın ödemek zorunda olduğu bir borç olarak ele alır. Konuya bu şekilde soyut olarak yaklaşılırsa, felsefi anlamda bu tanımın doğruluğu savunulabilir. Çünkü intiharın nedenleri bütünü ile ortaya konulmazsa, sayıları gün geçtikçe hızla artan kurbanların bu borcu ödemeye devam edecekleri kaçınılmaz bir gerçektir. Fakat, Quetelet'in yaptığı gibi, istatistiksel sonuçlardan böylesi yargılara ulaşmak bilimin uğraş alanı dışında kalır. Bu nedenle yukarıdaki gibi bir tanımda insanla ilgili bir konu olan intihar tanımlamasında insan öğesinin tanım dışı bırakılması, tanımın geçersizliğini ortaya koymaktadır. Littre'ye göre intihar kendisini öldüren insanın eylemidir. Bu tanıma göreyse, kaza ile zehir içen bir kişinin ölümünü de intihar olarak değerlendirmek gerekir. İntihar konusunda uzmanlığı tartışılmaz kişilerden biri olan Durkheim ise Littre'nin tanımını eleştirerek belirli sınırlar çizer. Durkheim'a göre intihar, bir insanın, doğuracağı sonucu bilerek olumlu veya olumsuz bir eylemle doğrudan veya dolaylı olarak kendini ölüme sürüklemesidir. Böylece kaza sonucu olan ölümler tanım dışı bırakılmıştır. Delmas ve Halbwachs, Durkheim'in tanımını geniş bulur. Çünkü, Durkheim tanımında intihar edenin ölüm niyetinden, ölüm kararından söz etmez. Halbwachs, onun tanımına 'fedakârlık olmayan' ve 'kasıtlı ölüm' kaydını koyar ve intiharı şöyle tanımlar: 'Kendisini öldürmek niyetiyle olay kurbanı tarafından yapılan bir aksiyonun sonucu olan her tür ölüm intihardır'. Delmas'a göre 'intihar, aklı başında bir insanın yaşamakla ölmek arasında bir seçme yapabileceği halde, her türlü ahlak baskısı dışında ölümü seçip kendini öldürmesidir.' Psikoloji alanında söz sahibi olan Sigmund Freud ise intiharı önceleri özdeştirilmiş bir sevgi nesnesine yöneltilmiş saldırganlık neticesi meydana gelen bir depresyonun sonucu olarak yorumlamış; daha sonraları ise ölüm içgüdüsünün etkinlik kazanarak kişinin kendi üzerine çevrilmesi olarak tanımlamıştır. Schilder, Freud'un tanımını eksik bularak şöyle bir tanım yapar: 'İntihar, bir diğer insana yöneltilmek istenen kızgınlığın kişinin kendi üzerine çevrilmesinin yanı sıra, sevgisini esirgeyen bir insanı cezalandırma veya onunla bir tür barış yapma isteğinin ve de aynı zamanda, baş edilemeyen güçlüklerden kaçışın anlatımıdır.' İntiharın akıl hastalıklarının tüm özelliklerini taşıdığına inanan Esquirol: 'İnsan ancak delirdiğinde yaşamına kıyar; intihar edenler de delidirler.' der. Nietzsche, Camus ve onları izleyenler intihar terminolojisini 'hiçliğin hürriyeti' olarak betimlerler. Onlara göre her şey 'hiçlik'tir. Onlar intihar eden kimsenin kendi varlık evrenini kesinlediğine inanır. Schopenhauer, insanın dünyaya gelmesini yadırgar, intiharın da çare olmadığını savunur. Sartre da intiharın yaşamın 'saçmalığa' batmasına neden olan bir 'saçmalık' olduğuna inanır. O insanın hayatta lüzumsuz bir ihtiras olduğuna; adeta bir köşede terk edildiğini düşünür: 'Sartre'nin varlıkbilimsel izlenimleri Heiddeger gibi görüngül olgusallığımıza acımasız bir saldırıdır. İnsan lüzumsuz bir ihtirastır. Kendini boşuna harcar. Saçma bir dünyada yaşayan insanın hayatı da saçmadır. İnsan dünyada suni ve iğreti olarak mevcuttur. İnsan kainatın bir köşesine atılmış ve adeta terk edilmiştir.' Meninger, intiharı notralize edilemeyen yıkıcı dürtülerin özbenliğe geri dönüşü olarak tanımlar. Süreğen bir kendilik yıkımından söz eder. Ringel, intihar eden bireylerde özel bir klinik tablonun varlığını savunmuştur. 'Presuisidal Sendrom' dediği bu tablo, bireysel yetersizlik, umutsuzluk, olumsuz yargılar ve kişiler arası ilişkilerde içe çekilme halini içerir. Ölüm düşüncesi yoğunlaşır; intihar planları akla yerleştirilir. Ona göre, her insan yaşamının bir döneminde intiharı düşünmüştür. Bu düşünce de ruhsal hastalıktan kaynaklanır. E. Schneidmann ise intiharı bireylerdeki çaresizliğe dayalı olarak ortaya çıkan elemin etkisine bağlar. Ona göre intihar bir tür kaçıştır. O, gereksinimlerin doyuma ulaşmadığı durumlarda çaresiz kalan bireyin acılarının çözümü için intihara başvurduğunu söyler. Delmas, intiharda önemli olanın insandaki ölüm isteği ve iradesi olduğunu söyleyerek gerçek intiharla, sözde intiharı birbirinden ayırmakla işe başlar. Ona göre, intihar determinizmi kesinlikle kişisel bir determinizmdir. Kişi, yaşama olanağı varken ölümü seçer. Bunda da aşırı sıkıntı önemli ölçüde etkilidir. O, her isteyen kimsenin intihar edemeyeceğini, intiharın ancak aşırı ölçüde heyecanlı kimselerde görülebileceğini ifade eder. Freud, intiharın tam bir açıklamasının yapılamayacağını belirttikten sonra intiharın bilimsel yönden çözülmediğini söyler. Ona göre, intiharda önemli ölçüde 'anxiety' etkilidir. Dünyanın önemli yazarlarından, Jack London, Stefan Zweig, Virginia Woolf, Ernest Hemingway, Sylvia Plath, gibi isimleri yaşadıkları olaylar, yalnızlık ve ruhsal çöküntüye dayanamayarak intihar etmiştir. İran edebiyatının büyük sanatçılarından Sadık Hidayet, 'Gözlerimi geleceğe kapayıp; geçmişi unutmak istiyorum' diyerek Paris'teki evinde hava gazıyla intihar etmiştir. Tanzimat döneminin en önemli gazetecilerinden ve eleştirmenlerinden Beşir Fuad'ın intiharı, bilinen en trajik intihardır. Yusuf ile Züleyha, Leyla ile Mecnun, Tahir ile Zühre gibi eserlerde de intihar kavramı işlenmiştir. İntihar sözcüğünün ilk defa 19. yüzyıl şairlerinden Âsaf'ın bir kasidesine redif olarak kullanıldığını görürüz. II. Meşrutiyet sonrasının en önemli isimlerinden Ziya Gökalp, fikrî buhranlarının da etkisiyle intihar girişiminde bulumuştur. İntiharı düşünen edebiyatçılardan biri de Sabahattin Ali'dir. Nabizâde Nazım'ın Zehra, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın çoğu eserinde, Fatma Aliye'nin, Muhâdarât isimli romanlarında intihar düşüncesi karakterlerin ruh dünyasında kesinlikle işlenmiştir. William Shakespeare, Romeo ve Juliet William Shakespeare'in Romeo ve Juliet adlı eserinde toplum baskısı ve birbirine düşman iki kabilenin kanunlarını aşamayan iki genç intiharı seçer. Shakespeare'in Othello adlı eserinde ise kıskançlık sonrası alınan yanlış bir kararla karısını öldüren Othello'nun gerçekleri öğrendikten sonra intihar etmesi anlatılır. Goethe, Genç Werther'in Acıları Goethe'nin bir zamanlar intihar salgını yaratan ve yıllarca yayınlanması yasaklanan ünlü eseri Genç Werther'in Acıları da dünyanın katı gerçekleriyle uyuşamayan hayalperest bir gencin ıstıraplarını konu edinir. Goethe'nin yaşadığı olaylardan esinlenerek kurguladığı bu romanın kahramanı Werther, Albert adında bir delikanlıyla nişanlı olan Lotte'ye âşık olur. Nişanlısının yokluğundan da yararlanarak Lotte'yle görüşür. Werther, kızın nişanlısının geri dönüp kızla evlenmesini ve bu ikilinin mutlu bir aile kurmalarını kaldıramayarak intihar eder. Victor Hugo, Ruy Blas Victor Hugo'nun Ruy Blas adlı eserinde Ruy Blas'ın efendisi Don Salluste'i öldürdükten sonra intihar etmesi anlatılır. Victor Hugo'nun Hernani adlı eserinde ise Hernani'nin tüm felâketlerin ardından eriştiği mutluluğa rağmen Don Gomez'e verdiği söz üzerine, eşi ve sevgilisi Dona Sol ile birlikte kendilerini zehirleyerek intihar ederler. Sefiller'de Javert, çaldığı ekmek yüzünden kürek mahkumu olarak tutukluyken kaçan Jean Valjean'ı yakalamak için roman boyunca kovalar. Paris'te çıkan iç ayaklanmalar sırasında isyana katılan Jean Valjean tarafından canı bağışlanan Javert'in hukuka dayanan ahlaki dünyası alt üst olur. Bir mahkumun gerektiğinde normal bir vatandaştan daha iyi olabileceği gerçeğini hazmedemeyen Javert yaptıklarından pişman olarak intihar eder. Gustave Flaubert, Madam Bovary İntihar denince akla gelen en etkileyici eserlerden biri şüphesiz, Gustave Flaubert'in Madam Bovary adlı romanıdır. Bu romanın merkezi figürü Emma'dır. Taşrada görev yapan doktor kocasının ona sağladığı tüm imkânları hiçe sayan, çevresiyle uzlaşamayan, gözü yükseklerde olan, Paris'e gitme hayaliyle yanan güzel, alımlı bir kadındır. Hayal ettiği hayata erişmek için kocasından habersiz lüks eşyalar alarak, kocasını borç batağına sürükler. Kocasını önce Rodolphe, ardından Leon'la aldatır. Her iki aşığı tarafından da terk edilen Emma, iç çatışmalar ve pişmanlıklarla bunalımın eşiğine gelir. İntiharı tek çare olarak gören Emma, arsenikle intihar eder. Gerçek hayatta intihar etmeyi düşündüğü halde intihar edemeyen Flaubert, romanındaki kahramanı öldürerek bu düşüncesini yerine getirir. Dostoyevski, Suç ve Ceza Dostoyevski'nin en önemli eserlerinden biri olan Suç ve Ceza'da Raskolnikov roman boyunca intiharın kıyısında gezinen ve defalarca intiharı düşünen bir tiptir. Emile Zola, Nana Emile Zola'nın Nana adlı eserinde ağabeyi gibi Nana'yla evlenmek isteyen Jorj, Nana' dan red cevabı alınca intihar eder. Franz Kafka, Dava Franz Kafka'nın Dava romanında baş kahraman Ka, gündelik hayatını sürdürürken saçma gerekçelerle tanımadığı kişiler tarafından idam mahkûmu olarak tutuklanır. Ne onu tutuklayanlar ne de sorgulandığı mahkeme heyeti gerçekten vardır. Bir süre sonra tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakılan Ka, aylarca yargılanacağı günü bekler; ancak ne kendisini yargılayacak merci ne de kendisine yöneltilen bir suçlama vardır. Bu durum Kafka'nın Şato romanındaki hayali şato'yu hatırlatır. Romanın sonuna kadar yargılanacağı dava gününü ve mahkeme salonunu bekleyen Ka, bunalıma sürüklenerek mahkeme heyeti tarafından intiharın kucağına itilir. Yusuf Atılgan, Aylak Adam Zebercet için bahsedeceğimiz intihar türü 'bencil intihar' türü. Bu tip intiharlarda bireyin toplumla olan bağı azalır, toplum dolaylı olarak bireyi intihara sürükler. Zebercet'in intiharının en büyük nedeni bu tür intiharlara neden olan faktörlerdir. Zebercet daha çocukluğundan beri başlayarak okulda, askerde dışlanır, hor görülür, kabul edilmez. Berber ile olan konuşmasın da berber ona buralı mısın diye sorduğunda; 'hayır, bir iş için geldim der'. Aslında oralıdır ve bunu saklar, yıllardır dışlandığı toplumdan artık oda kendisini soyutlamaktadır. Tüm hayatı eski bir otele hapsolmuştur ve yaşadığı toplum ve çevresi ile hiçbir bağı yoktur. Sonuç olarak da toplum Zebercet'i intihara sürüklemiştir. (Derlenen kaynaklar: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Türk Romanında İntihar, Nurullah Ulutaş; Vikikitap, Psikolojiye Giriş/İntihar.)

Ünlü düşünürlere göre intiharın sebepleri nelerdir?

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Türk lehçelerinde öğretmen kelimesi

Arama

Ünlü düşünürlere göre intiharın sebepleri nelerdir?