Arama
Bilimin bütün alanlarında eserler veren Müslüman alim Kutbüddin Şirazi
Günümüzde bizler bir alanda uzmanlaşmak için uzun çabalar sarf ederken, geçmiş yüzyıllarda yaşayan Müslüman alimler, bir beden içinde onlarca insanı taşır gibi birçok alanda gerçekleştirebildikleri uzmanlıklarıyla bugünün insanını hayrete düşürmektedir. Bu isimlerden biri de astronomi, matematik, tıp, optik, felsefe ve dini alanlarda önemli çalışmalar yapmış İranlı Müslüman alim Kutbüddîn Şirazi'ydi. Hayatını ilme adayan Şirazi, bilim tarihimizde birçok yeniliğin öncüsü oldu. Peki, Şirazi, Anadolu topraklarında ünlü mutasavvıf Mevlana ile nasıl tanıştı ve görüşlerinden etkilendi?
📌 Bir filozof ve İslam din alimi olmasının yanında bilim tarihine de adını yazdırmış bir isimdi Şirazi.
📌 Ünlü alim matematik, optik, fizik ve astronomi alanlarında önemli çalışmalar ortaya koydu. Matematiği metafiziği anlamlandırmada bir araç olarak gören Şirazi, bu ilimde gelişmeyi ilmi bir derinlik olarak gördü.
↪ Matematik aynı zamanda Şirazi için asıl alanları olan astronomi ve optik çalışmaları için gerekli olan bir bilimdi. Çünkü optik çalışmalarının üstadı İbn Heysem'den sonra bu bilimin kesintiye uğradığını düşünmüş ve böylece alana yönelmek istemişti.
OPTİK KONUSUNDA ÇIĞIR AÇTI
📌 Optik konusunu da tasavvufi bir görüşle temellendiren Şirazi bu alana büyük bir canlılık kazandırdı. Akla dayanan bilgi yerine sezgiyi temel alan işraki felsefenin ışık kavramını merkezileştirmesi ve varlık kavramıyla ışığın bütünleştirilmesi optik konusuna yeni bir bakış açısı kazandırdı. Nihayetü'l-İdrak isimli eserde optik ile ilgili görüşlerine yer verdi.
📌 Şirazi'nin astronomi alanında yaptığı çalışmalar da dönemi için büyük bir devrim niteliğindeydi. Özellikle gökkuşağının nasıl ortaya çıktığına dair yaptığı çalışmalar bu alanda bir öncü olmasına sebebiyet verdi.
↪ Şirazi'ye göre ışınların yağmur damlasında iki defa kırılıp bir defa yansımasıyla gökkuşağı oluşuyordu. Bu bilgiyi ilk kez doğru anlamda veren İslam alimi Şirazi'ydi. Aynı zamanda gökkuşağı ile ilgili önemli çalışmalar yapan ve "optik dehası" olarak tanımlanabilecek Kemaleddin el-Farisi'yi yetiştirmesi, Şirazi'nin ilim alanındaki bir diğer başarısıdır.
📌 Astronomi alanında ortaya koyduğu bir diğer başarı ise Meraga Rasathanesi döneminde gerçekleşti. Hocası Tusi'nin icat ettiği gezegen modelini başka gezegenlere de uygulayan Şirazi, bu modele birtakım değişiklikler eklemiştir.
İBN SİNA'YA YAZDIĞI ŞERHLE TIP ALANINDA OTORİTE HALİNE GELDİ
📌 Ünlü alimin bütün hayatı boyunca hazırlamaya uğraştığı İbn Sina'nın el-Kanun isimli eserine yazdığı şerhtir. Et-Tuhfetü's-Saʿdiyye olarak anılan bu eserde, birçok tıp üstadından da yararlandı. İbn Sina'nın külliyatında muğlak kalan yerleri yazdığı şerhle büyük oranda aydınlattı.
↪ Şirazi'nin en hakim olduğu konulardan biri felsefeydi. Şirazi, Gazzali'nin yönelttiği eleştirilerle İslam alemindeki otoritesi sarsılan felsefeyi canlandırmaya çalıştı.
📌 Şirazi, Sühreverdi'nin düşünceleriyle şekillenen işrakiyye ekolünün fikirleriyle ilerledi. İşrakiyye ekolü, bilginin içe doğması, keşf yoluyla bilgiyi edinmedir. Akıl yürütme yerine, dini tecrübe ve keşfe dayalı bir sistemdir. Akılcı meşaiyye ekolünün karşısında yer alır. Şirazi, işrakiyye ekolünün kurucusu olan Sühreverdi'nin öğretileriyle düşüncelerini şekillendirdi.
📌 Şirazi, hocası Tusi ile birlikte ortaya koyduğu görüşlerle son yüzyıllarda yetişen filozofların arasında ayrı bir öneme sahiptir. İbn Sina, Sühreverdi ve İbnü'l- Arabi'nin görüşleriyle sentez ettiği felsefesi, ünlü alimi ayrı bir konuma taşıyan etmenlerdendir.
📌 Şirazi'ya göre bilgi, sözle değil kalbin ve nefsin incitilmesi ile elde edilir. Nefsi soyut bir ışık olarak tanımlar. Böylece varlık-ışık özdeşleştirmesine girişir. Ve bu felsefesine İbn Arabi'nin vahdet-i vücud anlayışını da dahil eder.
GÜNÜMÜZ NOTA SİSTEMİNİN VE BAZI KAVRAMLARIN TEMELLERİNİ ATTI
Şirazi, musiki alanında da önemli yenilikler ortaya koydu. Günümüz notasında kullanılan bazı kavramlar, Şirazi tarafından oluşturuldu. Bu yenilikteki ilham kaynağı ise tecvid ve kıraat kitaplarıdır. Bu kelimelerden bazıları; med, vakf, sakin, cehr, müşedded, muhtelestir.
↪ Şirazi, Anadolu'da yaptığı ilmi faaliyetler sebebiyle Osmanlı ilim hayatını etkileyen isimlerin başında geliyordu. Şirazi'nin astronomi ve matematik sahasında hazırladığı çalışmalar Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutuldu.
📌 Şirazi'nin okutalan eseri, Nihayetü'l-İdrâk fî Dirayeti'l-İdrâk'ti. Şirazi, akli ilimlerin yanında dini ilimler de Osmanlı medreselerinde eserlerine rağbet gösterilen alimlerden biri olmuştur.
1. Şerhu Hikmeti'l-işrâk. (Şerh). Kum: İntişarat-ı Bidar, [t.y.]
2. Dürretü't-Tâc li-Ğürreti'd-Dîbâc. Thk. Seyyid Muhammed Meşkeve. İntişarat-ı Hikmet, 1986.
3. Fethu'l-Mennân fî Tefsîri'l-Kur'ân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, nr. A1830.
4. Şerhu Külliyâti'l-Kânûn. (Şerh) Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Kısmı, nr. 3649-3654.
5. Nihâyetü‟l-İdrâk fî Dirâyeti'l-Eflâk. Bibliotheque Nationale, nr. 2517/8; British Museum, nr. ADD 7482.
6. et-Tuhfetu'ş-şâhiyye fi'l-Hey'e. Süleymaniye Kütüphanesi, Cârullah Efendi, nr. 2060/1.
7. el-Muhtasar fi'l-Hey'e. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih nr. 5302.
8. Miftâhu'l-Miftâh. Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin Paşa, nr. 394.