Arama
Gezegenlerin döndüğünü dünyaya ilk kez tanıtan âlim: Ebu Cafer el-Hazin kimdir?
Birçok ilke imza atan Ebu Cafer el-Hazin; Biruni, Ömer Hayyam gibi kendi zamanında ve sonraki dönemlerde ileri gelen âlimler tarafından matematik ve astronomi alanlarında otorite olarak kabul edildi. Gezegenlerin döndüğünü ve bu konudaki düşüncelerini dünyaya ilk kez tanıtanlardan birisi olan Müslüman âlimin çalışmaları, Avrupa'yı aydınlatacak Rönesans'a da zemin hazırladı.
Kendisi tarafından kurgulanan modelde ayrı merkezli yörüngelerle ek yörüngeler öğretilerini eleştirmiş, onların yerine ekliptik düzlemi yönünde göreceli gezegen yörüngesi variyasyonları varsayımını getirmişti.
*Ekliptik düzlem: Dünyanın güneşin çevresinde döndüğü yörünge düzlemine ekliptik düzlemi denir.
Prof. Dr. Fuat Sezgin 'Es-Siczi' hakkındaki yazısında belirttiğine göre gezegen hareketlerinin geometrik sunumu çerçevesinde, Yunan öncellerine dayanan Arap astronomlarda, 10. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, sonraları önemli ürünlerini Kopernik'te verecek olan yığınla teori bulunur.
Ebû Ca'fer el-Hâzin'in matematik sahasındaki çalışmaları ancak günümüze parça parça gelen risâlelerinden veya kendisinden alıntı yapan âlimlerin eserlerinden hareketle tespit edilir.
Ömer Hayyâm öklid ile ilgili eserinin önsözünde, Hâzin'in Öklid'in beşinci postulatını ispata çalışan İslâm matematikçilerinin arasında ilk sırada olduğunu söyler.
*Postulat: İspatsız olarak kabul edilen önermeler, ön doğru
Hâzin'i beşinci postulatı bir postulat olarak değil bir teori olarak ele aldı ve ispatlamaya çalıştı. İslâm matematiğinde Hâzin'in bu çalışması muhtemelen paraleller teorisi konusunda yapılan ilk orijinal ve önemli çalışmalardan biridir.
Onun üç bilinmeyenli denklemi çözmesi, hatta dört bilinmeyenli denklemlerin çözümündeki buluşları İslam medeniyetinin hangi düzeye tırmandığını gösterir.
Yunanlı matematikçiler Eudoxos ve Arşimed'e atfedilen olan "tüketme" usulü ile cisimlerin hacimlerini hesaplama yöntemini geliştiren İslâm matematikçisi Hâzin'dir.
Özellikle Hâzin, "bir parabolün kendi ekseni etrafında dönmesinden ortaya çıkan cismin hacmi" problemiyle uğraşan Sâbit b. Kurre'nin uzun ve karmaşık olan tekniğini tekrar ele aldı. Böylece kendisinden sonra meseleyi yeniden inceleyerek Sâbit b. Kurre'nin çalışmalarını daha ileriye götüren Sâbit'in torunu İbrâhim b. Sinân ve İbnü'l-Heysem'e yardımcı oldu.
Ebû Ca'fer el-Hâzin rasyonel kenarlı dik açılı üçgen teorisini geliştirip en yüksek noktasına ulaştırdı.
Ebû Saîd es-Siczî, İbnü'l-Heysem ve Ebü'l-Cûd b. Leys gibi İslâm matematikçileriyle 15. yüzyılda Avrupa matematikçilerinden Bachet de Méziriac ve Pierre de Fermat onun bilim anlayışını benimsedi.
Hâzin'in cebir alanında yaptığı orijinal çalışmalardan biri, modern matematik tarihinde "𝑥𝑛+𝑦𝑛=𝑧𝑛,𝑥,𝑦,𝑧∈𝑍+,𝑛⩾3'ün imkânsızlığı" şeklinde ifade edilen ve adına "Fermat'nın Son Teoremi" denilen denklem hakkındadır.
Hâzin bunlardan başka "Uyumlu Sayılar Teorisi" içine giren denklemler hakkında da çeşitli çalışmalar yapmış ve ilk defa bu tür denklemlerin sınırlarını tam olarak belirleyip bunu rasyonel kenarlı dik açılı üçgenler teorisinin esas konusu kabul etti.
Ayrıca x² + 10 = y² ve x² - 10 = z² denkleminin doğal çözümü bulunmadığını ilk defa Hâzin gösterdi.
Bu denklem, İbnü'l-Havvâm'ın çözümsüz denklemler listesinde on sekizinci, Bahâeddin el-Âmilî'nin listesinde ise ikinci denklem olarak kaydedilmişti.