Arama
Gezegenlerin döndüğünü dünyaya ilk kez tanıtan âlim: Ebu Cafer el-Hazin kimdir?
Birçok ilke imza atan Ebu Cafer el-Hazin; Biruni, Ömer Hayyam gibi kendi zamanında ve sonraki dönemlerde ileri gelen âlimler tarafından matematik ve astronomi alanlarında otorite olarak kabul edildi. Gezegenlerin döndüğünü ve bu konudaki düşüncelerini dünyaya ilk kez tanıtanlardan birisi olan Müslüman âlimin çalışmaları, Avrupa'yı aydınlatacak Rönesans'a da zemin hazırladı.
Ebû Ca'fer el-Hâzin rasyonel kenarlı dik açılı üçgen teorisini geliştirip en yüksek noktasına ulaştırdı.
Ebû Saîd es-Siczî, İbnü'l-Heysem ve Ebü'l-Cûd b. Leys gibi İslâm matematikçileriyle 15. yüzyılda Avrupa matematikçilerinden Bachet de Méziriac ve Pierre de Fermat onun bilim anlayışını benimsedi.
Hâzin'in cebir alanında yaptığı orijinal çalışmalardan biri, modern matematik tarihinde "𝑥𝑛+𝑦𝑛=𝑧𝑛,𝑥,𝑦,𝑧∈𝑍+,𝑛⩾3'ün imkânsızlığı" şeklinde ifade edilen ve adına "Fermat'nın Son Teoremi" denilen denklem hakkındadır.
Hâzin bunlardan başka "Uyumlu Sayılar Teorisi" içine giren denklemler hakkında da çeşitli çalışmalar yapmış ve ilk defa bu tür denklemlerin sınırlarını tam olarak belirleyip bunu rasyonel kenarlı dik açılı üçgenler teorisinin esas konusu kabul etti.
Ayrıca x² + 10 = y² ve x² - 10 = z² denkleminin doğal çözümü bulunmadığını ilk defa Hâzin gösterdi.
Bu denklem, İbnü'l-Havvâm'ın çözümsüz denklemler listesinde on sekizinci, Bahâeddin el-Âmilî'nin listesinde ise ikinci denklem olarak kaydedilmişti.
Ebu Caʿfer el-Hazin, üçüncü dereceden bir denklemi, konik kesit yardımıyla çözebilen ilk kişiydi. Hâzin, "Mâhânî denklemi" olarak adlandırılıp çözümsüz problem olarak kabul edilen denklemi koni kesitleri yardımıyla çözdü.
Ömer Hayyâm'dan öğrenildiğine göre kübik denklemlerin çözümü konusunda Hâzin'in gerçekleştirdiği bu ilk başarının ardından birçok hendeseci bu denklemlerin değişik türlerini Hâzin'in yöntemiyle çözmeyi başardı.
Daha ilk dönemde ortaya konan bu ilmi verilerin Latinceye tercüme edilmeleri, 14. yüzyılda İslam astronomi birikimi Avrupa'ya intikal etti ve Avrupa'yı aydınlatacak Rönesans'a zemin hazırlamış oldu.
Biyografi eserlerinden ve Hâzin'den alıntı yapan kaynaklara göre onun doğrudan rasat faaliyetlerinde bulunan bir astronomdu. Bîrûnî, Ebu Cafer el- Hazin'in Rey'de bir rasathane kurduğunu ve 2 Haziran 959 güneşin yüksekliğini rasat ettiklerini belirtti.
Hâzin, bir veya birkaç defa ekliptiğin eğiminin tespiti çalışmalarına da katıldı. Bîrûnî'nin belirttiğine göre Hâzin'in Batlamyus'unkinden farklı "homocentric" bir güneş modeli ileri sürdü. Bîrûnî'nin ayrıntılı bir şekilde anlattığı bu sistemin benzerleri daha sonra Avrupa'da Levi ben Gerson ve Hesseli Henry tarafından tekrar ortaya kondu.