Arama
Gökkuşağı oluşumunu izah eden matematik alimi Kemaleddin Farisi kimdir?
On dördüncü asırda İran'da yetişen büyük matematik ve fizik bilgini Kemaleddin el-Farisi, zamanın büyük din ve fen alimlerinden Kutbeddin Şirazi'nin öğrencisiydi. Fiziğin temel konularından biri olan optik sahasındaki başarılı çalışmalarıyla tanındı. Gökkuşağının teşekkülünü izah etti. İşte Kemaleddin Farisi hakkında bilgiler...
Gökkuşağı olayının İslam Ortaçağı'nda tek doğru ve parlak açıklamasını ortaya koyan Farisi İbn Sîna'nın bir su damlası ile içi su dolu bir cam küre arasında daha önce kurduğu benzetmeden hareket etmek ve İbnü'l-Heysem'in "yakan küre" (el-küretü'l-muhrika) deneylerini göz önünde tutmak suretiyle teoriye küresel ortamda, aralarında bir yahut birkaç yansımanın vuku bulduğu iki kırılma açıklamasını dahil etti ve iki kırılma arasındaki bir ve iki yansımayı ayrı ayrı tanımlayarak bunları ışın konileri terminolojisi içinde ayrıntılı bir tarzda ortaya koydu.
Bu teorisini test etmek için de daha sonra Descartes tarafından tekrarlanacak olan "karanlık oda" (camera obscura) düzeneğine başvurup karanlık bir odada güneş ışınlarıyla aydınlatılan cam bir küre üzerinde ışığın durumunu gözlemledi.
Yarı şeffaf bir perde ile kapatılan kürenin bir kırılma, bir yansıma ve tekrar bir kırılmaya maruz bıraktığı ışınların, merkezi kürenin merkeziyle güneşi bağlayan eksenin üzerinde olan bir yay, daha çok ışık geçiren bir perde ile kapatıldığında da gökkuşağının bütün renklerini sergileyen bir çember meydana getirdiğini tespit etti.
Ayrıca bu çemberi, küreden yansıdıktan sonra ikinci defa kırılan ışınların oluşturduğunu ortaya koydu ve aynı düzeneği iki kırılma arasındaki iki yansıma için de uyguladı. Böylece modern terminolojide birincil ve ikincil gök kuşağı denilen renkli yay takımlarını açıklamış oluyordu. Kemaleddin el-Fârisî'nin bu açıklamalarına yer verdiği ve aslında İbnü'l-Heysem'in Kitâbü'l-Menâzır'ının yeni bir yorumu olan Tenkīhu'l-menâzır li-davʾi'l-basar ve'l-besâʾir adlı eseri İslam bilim tarihinin en parlak ve en orijinal ürünlerinden biridir.
Geliştirdiği aletlerle tutulmaları, bulutların ve kuşların hareketlerini inceledi. İslam bilim tarihinin en parlak ve en orijinal ürünlerinden birini teşkil eden Tenkīhu'l-menâzır'da ışığın yayılması hakkında şu bilgilere yer verilmektedir: Sonsuz olduğu düşünülen ışığın hızı sonludur; fakat çok büyüktür. Farklı ortamlarda ışığın hızı optik yoğunlukla ters orantılıdır (madde yoğunluğu gibi değildir). Onun ulaştığı bu sonuç gerçekte ışığın tanecik teorisine karşı geliştirilen dalga teorisinin bir özeti sayılır.
Yararlanılan kaynak: TDV İslam Ansiklopedisi, Mehmet Emin Bozhöyük; Kemâleddin el-Fârisî.