Arama
İsfahan Gözlemevi’nde mekanik bilimine yön veren İsfizari
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın hükümdarlık döneminde bilim merkezi olan İsfahan'da bir rasathane yani gözlemevi kuruldu. Ömer Hayyam'ın başkanlığını üstlendiği gözlemevinin sekiz bilim insanından oluşan bir heyeti vardı. Mekanik bilimiyle ilgili çalışmalar yapan İsfizari, heyetteki en önemli isimlerden biriydi. Nizamülmülk'ün desteklediği rasathanede pek çok başarıya imza atan Müslüman alim, altın ve gümüş metallerinin gerçeği ile sahtesi arasındaki farkı ayırt edebilecek bir terazi icat etti. Peki, icat ettiği terazi ile ölümü arasındaki bağlantı neydi? İşte İsfahan Gözlemevi'nin mekanik bilimcisi İsfizari hakkında detaylar...
📌İsfizari, terazisini Horosan Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer'e sunmak üzere Merv'e gitti ve orada vefat etti. İsfizari'nin vefatında terazisini de ilgilendiren farklı bir hikayesi vardı.
Rivayete göre, Sencer'in hazinedarı Saâdet el-Hâdim, yaptığı usulsüzlüklerin anlaşılacağı korkusu ve bazı kıymetli eşyaların sahteleriyle değiştirdiğinin anlaşılacağı kuşkusuyla teraziyi ortadan kaldırmıştı. Ömrünü bu uğurda harcayan İsfizârî de bu durum karşısında üzüntüsünden vefat etmişti. Ölümü 1121'den önce vefat ettiği tahmin ediliyor.
📌İranlı astronom, mekanikçi ve ilmî alet yapıcısı Abdurrahman el-Hâzinî İsfizari'nin bu terazisini geliştirip hakkında Kitâbü'l Mîzâni'l-hikme adlı eseri kaleme aldı.
📌El-Hâzinî'nin İsfizari'nin öğrencisi olduğu iddia ediliyordu. İsfizarî'nin terazisini daha da geliştirip mükemmelleştirerek "Hikmet Terazisi"ni oluşturdu.
İsfizari eserlerinde ağırlık teknolojisi ve makine bilimi konularına daha çok yoğunlaşmıştır. Bu alanda döneminin teknolojisinde çığır açacak eserler kaleme aldı.
1. Âsâr-ı ʿUlvî: Meteorolojik olayların açıklanmasıyla ilgili bir eserdir. 500 yılından önce kaleme alınarak Ali b. Nizâmülmülk'e sunulan eser, Muhammed Taki Müderris-i Razavî tarafından neşredilmiştir.
2. İhtisâr fî usûli Öklîdis: Öklid'in elementlerinin kısa bir özeti olan eseridir. Dördüncü makalesi bugüne ulaşmıştır.
3. Merâkizü'l-eskal ve sanʿatü'l-kaffân: Ağırlık ölçülerinin nasıl kullanıldığını gösteren bir risâledir. İsfizari, ağırlık ölçülerinin nasıl kullanıldığını gösteren bir risale olan Merâkizü'l-eskâl ve san'atü'l-kaffân adlı eseri yazarak, devrin fizik çalışmalarına katkıda bulunmuştur.
4. Mukaddime fi'l-misâha: Pratik matematiğin konu edildiği eseridir. Süleymaniye Kütüphanesi'nde bir nüsha halinde bulunmaktadır.
5. Hulâsa-i Kitâbi'l-Hiyel: Benî Mûsâ kardeşler tarafından yazılan mekanik ilminin önemli kitaplarından Kitâbü'l-Hiyel'in bir özetidir.
6. Risâletü'ş-şebeke: İsfizari'nin bitkiler ve doğa bilimlerine atıfta bulunduğu yazısıdır. Günümüzde Tahran'da Melikşah Kütüphanesi'ndedir.
İsfizari'nin günümüze ulaşmamış başka eserleri de bulunmaktadır.