Arama
İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin kimdir?
İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin, matematik ve astronomi alanlarında yaptığı çalışmalarla çığır açtı. Teleskobun asıl mucidi olan Osmanlı bilim adamı, aynı zamanda devletin tek rasathanesini de yapmıştı. Takiyüddin, mekanik saatlerden, kaldıraçlar ve göllerden, ırmaklar ile kuyulardan su çekmekte kullanılan çeşitli araç gereçleri de tasarladı. Peki, Osmanlı'nın yetiştirdiği en önemli mühendislerden olan Takiyüddin'in çalışmaları neden engellenmeye çalışılmıştı?
📌Bu alet, gece-gündüz yıldızların konumlarını gökyüzünün bütün yönlerinde gözlemlemeyi olanaklı kılmaktaydı. Ayrıca, İstanbul Rasathanesi'nin diğer bütün araçları gibi bu araç da Merâga Rasathanesi'ndeki öncülerinin iki katı büyüklüğündeydi.
Prof. Dr. Fuat Sezgin'in gözünden İstanbul rasathanesini okumak için tıklayın.
📌XVI. yüzyıl Osmanlı ilminin en önemli temsilcisi Takiyüddin, matematik, astronomi, fizik, optik, mekanik ve tıp konularında çeşitli eserler kaleme aldı. Fakat eserlerinin yaklaşık üçte birini astronomiye ayırmasından asıl ilgisinin bu konuya yönelik olduğu söylenir.
📌Takiyüddin yerin ekliptik düzlemi ile ekvator arasındaki eğimi 23° 28′ 40" olarak bulması onun astronomi sahasında önemli çalışmalarından biridir. Bu değer bugün kesin olarak bilinen ve 23° 27′ olan değerden yalnızca bir dakika 40 saniye kadar farklıdır ve o zamanın koşullarında gerçeğe en fazla yaklaşan değerdir.
📌XVI. yüzyılın ünlü astronomu Copernicus'in sinüs terimini kullanmamasına rağmen sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjanttan söz ettiği bilinir. Takiyüddin ise bunların tanımlarını vermiş, kanıtlamalarını yapmış, ayrıca birer derecelik aralıklarla 1°'den 90°'ye kadar hesaplanmış sinüs ve tanjant tabloları hazırlamıştı.
📌Aritmetik alanında kendine özgü pratik bir rakamlama sistemi geliştirerek altmışlı kesirlerin yerine ondalık kesirleri kullanmaya başlamış, böylece ondalık kesirlerin Batı'da bunu ilk kullanan Simon Stevin'den önce Doğu'da bilindiğini ortaya koydu.
📌Doğu ve Batı'da astronomide kullanılan altmışlık sistemi (müneccim hesabı) bırakarak onluk sisteme geçti. Bunu da Bugyetü't- Tüllab min İlmi'l-Hisab adlı eserinde şöyle açıklar: " Ondalık kesirlerle Güneş'in ortalama, merkez ve apoje hareketini, günlerin tadilini, ortalamanın ve merkezin tadilini hesapladım ve bu yolla Güneş'in yörüngesini istenilene uygun vasıflarda tespit ettim. Aynı şekilde, Ay'ın ortalamaları ile bunlara ait tadilleri de belirledim. Yüce Allah izin verirse, bu sistemle bir zic yazmaya karar verdim. Çünkü bununla yapılacak çarpma ve bölme işlemlerinde altmışlık tabloya (kerrat cetveline) ihtiyaç duyulmaz ve toplama da çok kolaydır."
📌Böylece Takiyüddin, astronomların en önemli sorunlarından biri olan karmaşık hesaplama sistemini çözümleyerek, astronomik hesaplamalarda ihtiyaç duyulan yeni bir hesaplama sistemini getirdi.
📌Takiyüddin, ondalık kesirleri diğer kesirlere, yani altmışlık kesirlerle bayağı kesirlere tercih eden ve bu tür kesirleri eserlerinde yoğun bir şekilde kullanan ilk matematikçidir.
📌Trigonometrik fonksiyonların kesirlerini ilk defa ondalık kesirlerle gösteren Takîyüddîn birer derecelik fasılalarla 1 dereceden 90 dereceye kadar hesaplayarak sinüs ve tanjant tabloları hazırladu. Bu onun ne kadar büyük bir bilim adamı olduğunu kanıtlar. Takîyüddîn trigonometrik hesaplamalarda cetveller yani "trigonometrik çeyreklik" denilen basit bir alet kullandı.
📌Cebir konularına da giren girmiş ve ikinci dereceden denklemleri aritmetik yoluyla çözmüştür.