Arama
İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin kimdir?
İslam astronomisinin son büyük temsilcisi Takiyüddin, matematik ve astronomi alanlarında yaptığı çalışmalarla çığır açtı. Teleskobun asıl mucidi olan Osmanlı bilim adamı, aynı zamanda devletin tek rasathanesini de yapmıştı. Takiyüddin, mekanik saatlerden, kaldıraçlar ve göllerden, ırmaklar ile kuyulardan su çekmekte kullanılan çeşitli araç gereçleri de tasarladı. Peki, Osmanlı'nın yetiştirdiği en önemli mühendislerden olan Takiyüddin'in çalışmaları neden engellenmeye çalışılmıştı?
📌XVI. yüzyılın ünlü astronomu Copernicus'in sinüs terimini kullanmamasına rağmen sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjanttan söz ettiği bilinir. Takiyüddin ise bunların tanımlarını vermiş, kanıtlamalarını yapmış, ayrıca birer derecelik aralıklarla 1°'den 90°'ye kadar hesaplanmış sinüs ve tanjant tabloları hazırlamıştı.
📌Aritmetik alanında kendine özgü pratik bir rakamlama sistemi geliştirerek altmışlı kesirlerin yerine ondalık kesirleri kullanmaya başlamış, böylece ondalık kesirlerin Batı'da bunu ilk kullanan Simon Stevin'den önce Doğu'da bilindiğini ortaya koydu.
📌Doğu ve Batı'da astronomide kullanılan altmışlık sistemi (müneccim hesabı) bırakarak onluk sisteme geçti. Bunu da Bugyetü't- Tüllab min İlmi'l-Hisab adlı eserinde şöyle açıklar: " Ondalık kesirlerle Güneş'in ortalama, merkez ve apoje hareketini, günlerin tadilini, ortalamanın ve merkezin tadilini hesapladım ve bu yolla Güneş'in yörüngesini istenilene uygun vasıflarda tespit ettim. Aynı şekilde, Ay'ın ortalamaları ile bunlara ait tadilleri de belirledim. Yüce Allah izin verirse, bu sistemle bir zic yazmaya karar verdim. Çünkü bununla yapılacak çarpma ve bölme işlemlerinde altmışlık tabloya (kerrat cetveline) ihtiyaç duyulmaz ve toplama da çok kolaydır."
📌Böylece Takiyüddin, astronomların en önemli sorunlarından biri olan karmaşık hesaplama sistemini çözümleyerek, astronomik hesaplamalarda ihtiyaç duyulan yeni bir hesaplama sistemini getirdi.
📌Takiyüddin, ondalık kesirleri diğer kesirlere, yani altmışlık kesirlerle bayağı kesirlere tercih eden ve bu tür kesirleri eserlerinde yoğun bir şekilde kullanan ilk matematikçidir.
📌Trigonometrik fonksiyonların kesirlerini ilk defa ondalık kesirlerle gösteren Takîyüddîn birer derecelik fasılalarla 1 dereceden 90 dereceye kadar hesaplayarak sinüs ve tanjant tabloları hazırladu. Bu onun ne kadar büyük bir bilim adamı olduğunu kanıtlar. Takîyüddîn trigonometrik hesaplamalarda cetveller yani "trigonometrik çeyreklik" denilen basit bir alet kullandı.
📌Cebir konularına da giren girmiş ve ikinci dereceden denklemleri aritmetik yoluyla çözmüştür.
📌Takiyüddin optik alanında da büyük başarı gösterdi ve İslâm dünyasında yaklaşık sekiz yüzyıl önce başlatılan optik çalışmalarının sonucunda ulaşılan argümanları matematiksel bağlamda tekrar değerlendirdi.
📌Takiyüddin optikle ilgili eserinde ilk defa ışığın küresel yayılımını anlattı ve Batı'da bilinmesinden önce adını vermeden de olsa teleskoptan söz etti. Yaptığı bu aleti, "uzakta bulunmaları sebebiyle görülemeyen şeyleri gösterebilen bir billûr (mercek)" şeklinde tanımladı.
📌Takiyüddin'in 1559 yılında yaptığı mekanik saati on tane saati tarif eden bir kitap yazdı. Osmanlı'nın yetiştirdiği en önemli mühendis kabul edilen Takiyüddin; mekanik saatler, kaldıraçlar ve göllerden, ırmaklardan, kuyulardan su çekmekte kullanılan çeşitli araç gereçler tasarladı. Tasarladığı saatleri anlattığı bu eser Batı dünyası dahil o yüzyılda konuyla ilgili en kapsamlı yapıttır.
📌Bir gözlem aracı diye bahsettiği saatlerinin en önemli özelliği dakikanın yanında saniyeyi de gösterebilmesidir. Bu Batı'daki rasathanelerden daha önce bir tarihte Takiyüddin'in İstanbul'daki rasathanesinde kullanıldı.
📌Takiyüddin'in Güneş saatlerine dair bilgi veren eseri bugün dahi kullanılabilecek niteliktedir. Bu eser ilk defa ondalık kesirlere dayanarak hazırlanmış tabloları içeren küçük bir zîctir.