Arama
Türkçenin Moliere’i ve devlet adamı Ahmet Vefik Paşa
Edebiyatın ve sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında çalışmalarda bulunan Ahmet Vefik Paşa tipik bir ansiklopedist olarak bilinirdi. Gerek yurt içinde gerekse gittiği ülkelerde çeşitli bilirkişiler tarafından kabul görmüştü. Hatta bazı oryantalistlerce, ilminin çokluğuna rağmen bilgilerinin düzensizliğinden dolayı "devrilmiş kütüphane" olarak adlandırılmıştı. Sizler için doğum yıl dönümünde Ahmet Vefik Paşa'nın hayat hikayesini derledik.
5 Şubat 1877'de Osmanlı Meclis-i Mebusanın ilk başkanı olarak atanan Ahmet Vefik Paşa, bu görevi esnasında gösterdiği yönetim, yerli ve yabancı birçok kişice despotça bir yönetim olarak adlandırılmış ve eleştirilere uğramıştı.
Karışık milletlerden ve dinlerden oluşan bir meclisin çözüm değil sorun yaratacağı görüşünde olan Vefik Paşa, Meclis-i Mebusanın sağlıklı çalışması, ülkenin çıkarları doğrultusunda karalar alabilmesi için, ilk şartın dil olduğunu ileri sürdü. Bu düşüncesi doğrultusunda Vefik Paşa, Rum ve Arap milletvekilleriyle tartışmış ve Türkçe bilmeyen vekilleri, Türkçe öğrenmeleri konusunda meclis kürsüsünden uyarmıştı.
Ahmet Vefik Paşa, Paris büyükelçiliği sırasında Türk diplomasi tarihinde pek görülmeyen bir diplomat örneği sergiler. Bu görevi esnasında büyük başarılara imza atan Vefik Paşa o dönemde devletlerarası sorun yaratan Lübnan-Suriye meseleleri üzerinde durmuştur. 1860 yılında başlayan Lübnan-Suriye olayları Avrupa'da ve özellikle de Fransa'da büyük heyecan uyandırır. Lübnan-Suriye olayları kısa sürede devletlerarası mühim bir olay haline gelmiş; Fransa, Şam ve Beyrut'a asker göndererek bölgeye müdahalede bulunmak istemiştir.
Fransa'nın düzeni kurmak bahanesiyle Suriye'yi işgal etmesine yol açacak bu bunalımı Vefik Paşa, Paris'te İngiltere, Fransa, Prusya, Avusturya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında müzakere edilip bir sözleşmeye bağlanması için toplanan konferansta diplomatik ayarlamalarla, yaptığı şiddetli çıkışlarla ve konferansın süresini olayın Avrupa kamuoyundaki ilk heyecanın yatıştığı bir zamana denk getirerek bu meseleyi Osmanlı devleti için en az kayıpla atılmasını sağlamıştır. Aynı konferansta Rus delegesinin Osmanlı Devleti'nin diğer bölgelerinde de bu tür müdahalelere zemin hazırlamak gayesiyle ortaya attığı teklifleri de sonuçsuz bırakmıştır.
Ahmet Vefik Paşa büyükelçiliği süresince gösterdiği eğilmek bilmez siyasi tutumu ve sağlam karakteriyle Avrupa diplomatik çevrelerinin takdirini kazanır. Ahmet Vefik Paşa'nın özellikle 3. Napolyon ile girdiği diyaloglar daha sonra dilden dile dolaşarak menkıbe şeklini alır.
Ahmet Vefik Paşa Paris elçisi iken, 3. Napolyon bir ziyafet sırasında kendisine: "Osmanlı Devleti'nin çatırdadığını duyuyorum." der. Bunun üzerine Ahmet Vefik Paşa, 3. Napolyon'a şu cevabı vermiş: "Bizim memleketimiz İmparatorluğunuza çok uzaktır, bu sebeple zatı haşmetanelerinin hakkımızda daima doğru malumat alamayacakları tabiidir. Bendeniz ise, Paris'teyim, burada çok yakından işitiyorum, asıl çatırdayan Fransa'daki krallık idaresidir." der ve III. Napolyon ile davete katılanları şaşkınlık içinde bırakır.
Nitekim Ahmet Vefik Paşa'dan memnun olmayan ve onu büyükelçilik görevinden, Bab-ı Ali'ye baskı yaptırarak aldırtan 3. Napolyon, buna rağmen kendisine İstanbul'a dönerken "Sizin gibi bir zatı vekillerim arasında dahi görmek isterim." diyerek iltifat eder.
Bursa Valisi iken, Bursa'da yeni yollar ve caddeler açtırmış olan Vefik Paşa, mevcut yolları genişletmiş, çıkmaz sokakları kendine mahsus yöntemle ortadan kaldırmıştır. Bulduğu yöntem gerçekten ilginçtir. Vefik Paşa araba ile sokak sokak dolaşır ve arabacıya kasten çıkmaz sokaklara girmesini söyler, araba durunca da "Vali Paşa'nın arabasına hiç durmak olur mu?" diyerek, belediyeden amele getirip karşı gelen duvarı hemen yıktırırmış.
Bursa'da bakımsızlıktan bir yıkıntı haline gelmiş olan Yeşil Cami'yi tamir ettirerek Bursa'ya ve Türk mimarisine yeniden kazandıran Vefik Paşa'dır. Yine Bursa'da Tophane'yi, Kale'yi, Sultan Beyazıt Vakfından İpek Han'ı, Ulu Camii'yi, Çelebi Sultan Mehmet Camii'ni, Osman Gazi ve Sultan Cem türbelerini tamir ettirerek bunların çinilerini ortaya çıkartan Ahmet Vefik Paşa, şehrin en işlek yerine bir de tiyatro yaptırıp bu tiyatronun gelirinin bir kısmını Gureba Hastanesine aktarmıştır. Ahmet Vefik Paşa, ayrıca ipek dokumacılığının gelişmesi için de girişimlerde bulunmuş, il sınırları içinde bulunan madenlerin verimli şekilde işletilmesini sağlamıştır.
Bildiği yabancı diller sayesinde geniş bir bilgi akışına sahip olan Ahmet Vefik Paşa, 15000 ciltlik muazzam bir kütüphane oluşturmuştur. Vefik Paşa'nın Avrupa'ya da ün salmış olan bu kütüphanesi, Paşanın 1891 yılında ölümünden sonra dağılmış ve parça parça satılır. Paşa'nın kütüphanesinin bir kısmını Rıza Paşa satın alır, kalan kitaplardan bir kısmı perakende satılır ve en son kalan kısmı ise kataloglanarak mirasçılarında kalır.
Bu kataloglanan kısım, "Ahmet Vefik Paşa'nın Kütüphanesinin Defteri" adıyla bastırılmıştır. Katalog 34x34 ebadında olup 314 sayfadır. 1200'ü Arap harfleriyle, 1651'i Latin harfleriyle olmak üzere toplam 3851 kitap bu katalogda yer alır. Kitapların izahı ise Fransızca yapılmıştır. Ahmet Vefik Paşa'nın yayınlanan bu kütüphane kataloğunda iki yüz Arapça kitap bulunur. Katalogdaki Arapça kitaplar bölümü; Hadis, Tefsir, Akaid, Fıkıh, Edebiyat, Felsefe, Tasavvuf, Mantık, Kimya, Tıp, Tarih ve lügat kitaplarından oluşur. Katalogda bulunan Farsça kitapların adedi ise yüz doksan altı. Farsça bölümde bulunan kitaplar edebiyat, tarih ve lügat ağırlıklı eserlerdir.