Arama
Eserleri Latinceye ilk çevrilen Müslüman bilim adamı: Battani
Matematiğin temellerini atan Müslüman bilim adamı Battani, trigonometrinin kurucusu olarak kabul edilir. Tarihteki en büyük astronomlardan biri olan Battani, çalışmalarıyla kendinden asırlar sonra gelen Kopernik, Johann Müller gibi Batılı bilim adamlarının ufuklarını açtı ve onların çalışmalarına öncülük etti. Peki, çığır açan astronom ve ünlü matematikçi Battani hangi ilklere imza attı?
🔸 Bettanî tutulum düzleminin eğikliğini, dönencel yılın ve mevsimlerin uzunluğunu, Güneş'in gerçek ve ortalama yörüngelerini çok doğru olarak belirlediği bu yapıtında, Ptolemaios'un gözlem sonuçlarındaki birçok yanlışı düzeltti.
Köşe noktalarının devinmesini göz önüne alarak, Güneş'in yeröte noktasının Ptolemaios'un söylediği gibi sabit olmadığını, bu nedenle ortalama ve gerçek zaman arasındaki farkı veren zaman denkleminin yüzyıllık yavaş bir değişikliğe uğradığını ilk açıklayan Bettanî'dir.
🔸 En büyük Müslüman astronomlardan ve matematikçilerden biri olarak kabul edilen Bettânî'yi trigonometri çalışmalarına yönlendiren şey ise gezegenlerin hareketlerini gözlemlemesi olmuştu.
🔸 Bettânî, yaptığı matematiksel işlemleri açıklığa kavuşturmuş ve diğer matematikçileri kendi çalışmalarını mükemmelleştirmeleri ve geliştirmeleri için "gözlem ve araştırmaya devam etmeye" teşvik etmişti.
🔸 Bettânî'nin yanı sıra Ebü'l Vefa, İbn Yunus ve İbnü'l- Heysem de küresel trigonometriyi geliştirdiler ve astronomi problemlerini çözmekte kullandılar.
🔸 "Sinüs" ve "kosinüs" ifadelerini ilk kez kullanan Bettânî, bugün oran olarak bilinmelerine rağmen bunları birer uzunluk olarak tanımlıyordu. Bettânî tanjantı "uzamış gölge" yani duvar üzerinde monte edilmiş hayali bir yatay çubuğun gölgesi olarak nitelendiriyordu.
🔸 Aynı zamanda ayın tutulması, güneşin etrafında döndüğü görülen dairenin (eliptik) eğimi ve diğer kabul edilmiş kavramlar üzerine Hârizmî'nin teorilerini düzelterek matemetiksel astronomi ilmi dalında ilerlemiştir. Bettânî'nin bilim dünyasına katkılarından dolayı Ay'daki bir bölgeye Albategnius ismi verildi.
Ay'daki kraterlere verilen bilim adamları ile ilgili haberimiz için tıklayın
🔸 Onun buluşları, yalnızca Copernik'in çalışmalarını çabuklaştıran değil, hatta büyük ölçüde onun çok ötesine giden Ebü'l Vefâ el Büzcani tarafından dikkate değer bir adımla ileriye atılmıştı.
🔸 Küresel trigonometri problemleri için bulduğu çözümler, Batı dünyasında 15. yüzyılın uyanış devri çalışmalarına ışık tuttu.
🔸 Battani, İslam dünyasında, eserleri Batı dillerine çevrilen ilk bilim adamı unvanının sahibidir. Onun eserleri, kendinden yaklaşık 5 asır sonra yaşamış olan meşhur İtalyan matematikçisi Johan Müller, Batılılarca dünyanın en büyük astronomu kabul edilen ve kendinden 6 asır sonra yaşamış Alman bilgini Kopenik ve yine yaklaşık olarak 8 asır sonra yaşamış olan Fransız bilim adamı Laplace ve pek çok birçok bilim adamının ufuklarını açmış, onlara öncülük etti.
🔸 Bettânî'nin çalışmaları Johannes Kepler, Tycho Brahe gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir etki bırakmıştı.
Hocaların hocası Prof. Dr. Fuat Sezgin'in Tycho Brahe hakkında yazısı için tıklayın