Arama
Eski dönem edebiyatımızın şiir defterleri: Mecmualar
Altı asırlık bir geleneği, hem gerçek hem de mecaz sistemine göre vücut bulan Divan Edebiyatı, kendi dünyasında orijinal söyleyişini meydana getirdi. Bu söyleyişlerin asılar boyu devamı, geliştirilmesi ve korunup saklanması mecmualar sayesinde gelenek halini aldı. On dokuzuncu yüzyıl sonları veya yirminci yüzyıl başlarında, bir defterde toplanmış şiirlerin yani mecmuaların kütüphanelerde "şiir defteri" olarak kaydedildiği de görüldü. İşte, edebiyatımızda mecmuaların gelişimi ve ilk örnekleri…
Araştırmacılar bu şiirleri "geçiş şiirleri" şeklinde adlandırdı. Bu geçiş şiirleri genellikle zeminlerden sonra birer tane verilmiş, bazı zeminlerden sonra ise iki ya da üç tane verilmiş.Mecmuada 550 şaire ait 7345 zemin şiir ve nazire, 74 şaire ait 827 geçiş şiiri olmak üzere toplam 8172 şiir bulunuyor. 74 şairden 59'unun aynı zamanda zemin ve nazire şiirleri de bulunuyor. Böylece sadece geçiş şiiri bulunan şairler ve hem zemin şiiri/naziresi, hem de geçiş şiiri bulunan şairlerle beraber mecmua 565 şairin 8172 şiirini ihtiva etmekte.
Mecmuada tespit edilemeyen iki şairle beraber toplam 142 şairin 747 zemin şiiri bulunuyor. En çok zemin şiir sahibi şairler 102 şiirle Necati, 70 şiirle Ahmet Paşa, 40 şiirle Zati'dir. Bu şairleri 27 şiirle Hayalî, 25 şiirle Şeyhi, 21'er şiirle Nizami ve Hafi takip etmektedir.
Zemin şiirlerine yazılan nazirelerin çokluğuna baktığımızda ilk sırada Ahmet Paşa geliyor. Ahmet Paşa'nın zemin şiirlerine yazılan nazire sayısı 1008. Bu sayı nazirelerin yaklaşık altıda birine tekabül etmektedir. Ahmed Paşa'yı kendisine yazılan 859 nazireyle Necati, 371 nazireyle Ahmedî, 346 nazireyle Nizami ve 318 nazireyle Şeyhi takip ediyor.
Edirneli Nazmi'nin Mecmaü'n-nezâir'i, 1533-34'de yazılmış. Mecmuada 357 şairin 5527 şiiri yer alıyor. Eser on dört, on beş ve on altıncı yüzyıla ait zengin malzemeyi ihtiva eder.
Edebiyatımızda nazire mecmualarının dışında da mecmualar meydana getirildi.
Mecmuanın orijinal nüshası, İngiltere British Library Or. 4129 numarada Nuh b. Mustafa Konevi "Mecmûa-i Gazeliyyât" adıyla kayıtlı. Eserin orijinal nüshasını inceleme imkânımız maalesef bulunmuyor. Ancak temin edilen dijital kopyasından eserin fiziki niteliği ve muhtevasıyla ilgili şu bilgilere ulaşılabiliyor.
Mecmua 120 varaktan oluşuyor. Baştan iki ve sondan üç sayfa boş. Mecmua, hareketli nesih ile çift sütun halinde ve 13 satır olarak yazılmış. Müstensihi ve istinsah tarihi belli değil. Mecmuada 16 adet minyatür bulunuyor.
Bu mecmua, düzenleyeni ya da müstensihi bilinmemekle birlikte antoloji niteliğinde bir seçme şiirler mecmuasıdır. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi (Üniversite) A.26'da kayıtlı olan mecmua 33 yapraktan oluşuyor. Yaprak ölçüsü 182x110 milimetre olup yazı ölçüleri ve sütunları düzensiz. Suyolu filigranlı kâğıt üzerine Ani Çelebi'nin divanî ile yazılmış gazeli dışındaki şiirler talikle yazılmış. Mecmua sırtı meşin, deffeleri ebru kaplı mukavva bir ciltle kaplı olup, sağ deffenin üst köşesi kopuktur. Eserin başında, okunamayan bir imza ile sonradan yazılmış şu not var:
"Şiir Mecmuası. Bu mecmua bir müntahabat-ı eşʿār ise de vasat taraflarında Şemsi̇ ̄ isminde gayr-ı maruf bir şairin bağ, çemen ve ezhar methinde müteaddit gazelleri vardır. Gül, karanfil, sümbül, vasfında ve fakat kasi de şeklinde tek tük de gazel tarzında şiirler meşhur ise de böyle birbiri ardınca ve gazel vadisinde çiçeklere dair topluca bir eser malum değildir ve ben de görmedim. 24 Temmuz 925."