Garip akımına ilk ciddi eleştiriyi yapan Hisarcılar

1948-1950 yılları arasında Ankara Halkevi'nde ayda bir yapılan şiir günleri sanatta millî köklere bağlı, Türk şiir geleneğinden kopmadan günün şiirini vermek isteyen ve o yıllarda şiirde yenilik adı altında oluşturulan fikirsel dönüşümlerden rahatsız olan bir grup gencin tanışmasını ve kaynaşmasını sağlar. Bu kaynaşmanın verimli bir sanat faaliyetini doğurmasında İstanbul Pastanesi'nde yapılan edebiyat sohbetleri etkili olur. Bu sohbetler, katılımcı gençlere yeni bir edebiyat dergisinin ihtiyaç olduğunu hissettirir. En sonunda sekiz genç şair, ağabeyleri Munis Faik Ozansoy öncülüğünde bir dergi çıkarmaya karar verirler. Ardından dergi etrafında toplanan Mehmet Çınarlı, İlhan Geçer, Gültekin Samanoğlu, Mustafa Necati Karaer, Osman Fehmi Özçelik, Haşan İzzet Arolat, Yahya Benekay ve Fikret Sezgin isimli gençler, 16 Mart 1950'de Ankara'da 'fikir, sanat ve edebiyat dergisi' çerçeve başlığıyla Hisar adı verilen dergiyi çıkarmaya başlarlar. 7 güzel adamın çıkardığı Mavera dergisinin kuruluş hikayesi Hiçbir maddî imkâna sahip olmaksızın sırf içlerindeki sanat aşkıyla yola çıkan bu gençler, İstanbul Pastanesi'nde gizli oyla yaptıkları bir seçimle derginin sahipliğine Mehmet Çınlarlı'yı yazı işleri müdürlüğüne ise İlhan Geçer'i getirirler. Edebiyatımızda o güne gelinceye kadar adet olduğu üzere, Hisarcılar da derginin çıkış amacını bir manifesto ile yayımlamayı düşünürler. Mehmet Çınarlı yazıyı kaleme alsa da Munis Faik Ozansoy, manifestolarını yazarak değil eserleriyle göstermeleri gerektiğini düşünür ve başlangıç için bir manifestoya gerek olmadığını ifade eder. Bunun üzerine yazı neşr edilmez. Papirüs dergisinin çıkış öyküsü Ancak yıllar sonra bir radyo programı vesilesiyle yaptıkları konuşmada kurucular, kendilerini bir araya getirip dergi çıkarmaya yönelten şu ilkeleri açıklarlar: 1. Sanat bağımsız olmalı, yazar kalemini herhangi bir ideolojinin emrine vermemelidir. Sanatçı çevresiyle, içinde yaşadığı toplumun dertleri ve meseleleriyle ilgilenirken peşin hükümlere ve belli kalıplara bağlı kalmamalı, serbest olarak hareket etmelidir. 2. Sanat eseri millî bir karakter taşımalı, bir milletin edebiyatı o milletin ruhunu, mizacını ve özelliklerini yansıtmalıdır. 3. Sanatta yenilik eskiyle bütün bağları koparıp soysuzlaşmak demek değildir; sanatçı eskiyi tekrar etmemeli, fakat eskiden güç ve destek almalıdır. 4. Edebiyatın dili halkın konuştuğu yaşayan Türkçe'dir. Türk dilinin özleşmesine ve sadeleşmesine çalışılmalı, fakat Türkçeleşmiş, halka mal olmuş kelimeler dilden atılmamalı, dil ırkçılığı yapılmamalıdır. (Hisar, «Radyoda Hisar Saati», Şubat 1967, S. 38, s. 16,) Tarihte toplumu dönüştürme ve kültürel hegemonya aracı olarak mizah dergileri Her ne kadar derginin çıkış amacını anlatan bir yazı yayımlanmasa da ilk sayıda yer alan Munis Faik Ozansoy'un 'Tenkid ve Şiir' adlı baş yazısının son paragrafında yer alan 'Gerçekten tenkidin kendisi değil hatta gölgesi, rüzgârı mevcut olsaydı, kendisini yeni sanan köksüz şiirin, hâlâ bir kuru yaprak gibi, ortada kalması mümkün olur muydu?' cümle derginin bakış açısının ilk işaretini verir: Zamanla 'Hisarcılar' adıyla anılan dergi mensupları, gerek açıkladıkları ilkeler gerekse dergide yayımladıkları yazı ve şiirlerle o yıllarda edebiyata büyük ölçüde hâkim olan sol ideolojiye, Batı kopyacılığına, geçmişe ait değerleri kabul etmeyen yıkıcılığa, sanatın alelâde politikaya bulaşmasına, dilde tasfiyecilik ve uydurmacılığa karşı çıktıklarını gösterirler. Dini modernleşme ekseninde oluşan dergi: İslam Mecmuası Bunun ilk örneği 1951 yılı Ocak ayında Çınarlı'nın 'Yeni Şiir' başlıklı yazısının yayımlanmasıyla gösterilir. Bir yıl süreyle yayınlarına sessiz sedasız şiirlerini ve denemelerini neşr ederek devam eden Hisar grubunun sessizliği bozulmuştur artık. Çınarlı'nın yazısına göre , yeni şiir diye ortaya atılan acayiplikler şiire ve şaire cemiyetteki itibarını tamamiyle kaybettirmekle beraber, her aklına esenin, eline kalemi aldığı anda, kendisini şair sanıp bol bol saçmalamasını, yüksek perdeden konuşmasını da sağlamıştır. Ortaya çıkan bazı akımlar şairliği ucuzlatmıştır. Çınarlı, yeni şiirin öncülerinin 'Rakı şişesinde balık olmak', 'Yüz paralık bulut istemek', 'Evlerinin önünde yoğurt ağacı bitirmek' gibi mantıksızlıkların bir değer taşıdığına inanacak kadar saf, cahil kimseler olmadıklarını biliyoruz diyen Çınarlı, bu cereyandan sıyrılabildikleri zaman, onların güzel eserler meydana getirdiklerini belirtir. Tam bu esnada yeni şiirin öncüleri diye tabir ettiği Garip akımı devreye girer. Çınarlı, adı geçen yazısında devamla, yeni sanat maskesi altında gizli oyunlar oynandığına da işaret eder. Bu eleştirilerin odağında Türk edebiyatında 'yenilik' çıkışı ve eskiye dair her şeyin yıkımı üzerine kurulı Garip akımı vardır. Yeni şiir anlayışının milletin bağlarını tarihten tamamen koparacağını düşünür. Yapılan tenkitlerden görüldüğü üzere Hisar, 1940'lı yıllarda özellikle Garip anlayışı yüzünden Türk edebiyatının gelenekle zayıflayan bağını yeniden güçlendirmek, yazdıklarını sanat ve edebiyatseverlere ulaştırmak, sanat ve edebiyat hayatına seviye getirmek, 'kökü mazide olan âtî' çizgisinde eserler vermek, sosyalist sanat anlayışına karşı bir sanat hareketi oluşturmak gibi amaçlarla çıkarılır. Dergi, bu amaçlardan hiç bir zaman taviz vermeden yarım asra yakın yayımlanır. İlkeli yayımdan dolayı, T. Sait Halman 1950-1975 arasını 'Hisar Çığırı' olarak niteler. Milli Mücadele günlerinde İttihad-ı İslâm: Sebîlürreşad Ocak 1957'de yayımına ara veren Hisar dergisi 1964 yılı başında yeniden çıkmaya başlayıp 1980 yılı sonuna kadar devam eder. İlk çıktığı dönemde memleketin sanat hayatında kuvvetle hissedilen bir eksiklikten doğan Hisar dergisi, ikinci yayın dönemine başlarken de aynı ihtiyaçları kuvvetle hisseder. Çınarlı sanatın ciddi bir iş olduğunu unutanların sayısının düne göre çok daha fazla olduğunun altını çizer. Bu sebeplerden ötürü Hisar grubu fikir ve sanat hayatına millî hareketi getirme, yaşayan Türkçeyi güçlendirme, millî hayata renk, ruh ve soluk kazandıran bir edebiyat mektebi olma yolundaki çalışmalarına, ikinci yayın döneminde daha bir derinlik ve hız katarak devam eder. Şiirin lezzetine bürünmüş derlemeler: Mecmualar Hisar dergisi edebiyatçılarının önemsedikleri en önemli şeylerden biri sanattaki bağımsızlıktır. Onlara göre şairin ve yazarın kalemini herhangi bir ideolojinin emrine vermesi onun bir sanatçı olarak ölümü demektir. Bu sebeple sanat eserinin bir propaganda vasıtası haline getirilmesinin kesinlikle karşısında dururlar. Hisarcılar sanat dışı çatışma ortamının içinde sanatlarıyla var olmaya çalışırlar. Ülkenin sosyal meseleleriyle ilgili de makaleler bulunmakla beraber dergide siyasi denilebilecek yazılara yer verilmez, hatta kurucularının siyaset, sanat ve edebiyat görüşleri doğrultusunda herhangi bir polemiğe de girmediği görülür. Genel olarak her konuda ılımlı bir yol tuttuğu söylenebilecek olan derginin ikinci yayımlanma devresinin ilk sayısında Mehmet Çınarlı bir başyazıyla, sanatı herhangi bir siyasi ideolojinin aleti olmaktan kurtarmayı hedef edindiklerini ifade eder. Özellikle Mehmet Kaplan ve Cemil Meriç'in yazıları Osmanlı tarih ve medeniyetine, Batı kültürüne dengeli ve mutedil bir bakışla derginin kültür milliyetçiliğine dayanan, buna karşılık siyasi ve ideolojik olmayan fikir yapısını oluşturur. Hisarcıların edindiği bir diğer ilke de yeninin mutlaka eskiye dayanması gerektiği düşüncesidir. Garip akımına gösterdikleri tepkideki en önemli nokta geleneğe karşı duruşlarıdır. Zira onlara göre sanatta yenilik eskiyle bütün bağları koparıp soysuzlaşmak değildir. Sırtını geleneğe yaslamayan bir sanatın kalıcı olabileceğine inanmazlar. Bu yüzden geleneğe sırtlarını yaslayarak bir sanat anlayışı oluştururlar. Yazılarının tamamı göz önüne alınınca bir fikir ve edebiyat dergisi özelliği gösteren Hisar'da güzel sanatların çeşitli meselelerine, plastik sanatlara, mûsiki bahislerine, sahne sanatlarına dair yazı ve tenkitlere de yer verilir. İlmî araştırma ve inceleme makaleleri bulunmakla beraber daha çok yorum ve deneme tarzı yazılar ağırlıktadır. Yerli ve yabancı tiyatrolarla ilgili tenkit ve tanıtma yazılarıyla oyunlar üzerine aktüel kritikler Halit Fahri Ozansoy, Ömer Atila, Metin And, Ergun Sav ve Turgut Özakman tarafından kaleme alınır. Hemen her sayıda Mehmet Çınarlı, Mehmet Kaplan ve Gültekin Sâmanoğlu'nun sanat ve edebiyatla toplum, devlet ve siyaset ilişkilerini ele alan yazıları bulunmaktadır. Mehmet Kaplan ayrıca Ruhi Çınar takma adıyla felsefi, Osman Okatan takma adıyla da siyasi denemeler yazmıştır. Dil konusunda dergide aşırı tasfiyeciliğe karşı açık bir tavır ortaya konmuş, yazarlarının çoğu yanlış kelimeler ve sadeleşme gibi meselelerde fikirlerini belirtmişlerdir. Ayrıca konuyla ilgili olarak Faruk K. Timurtaş'ın bir seri yazısı vardır. Genellikle yeni edebiyat dönemiyle ilgili tenkit, değerlendirme ve araştırmaların yer aldığı dergide divan şiiri üzerine Rüştü Şardağ yazılar kaleme almıştır. Cemil Meriç de yazı hayatına ilk defa Hisar'da 'Hint ve Batı' adlı seri yazılarla başlamış (sy. 42, Haziran 1967), daha sonra 'Fildişi Kule'den' başlıklı denemeleriyle devam etmiştir. Dergide edebi metin olarak bazı hikâyelere karşılık pek çok şiir yer alır. Daha önce şöhret kazanmış şairlerin yanı sıra Hisar dergisinde birçok yeni de şair yetişmiştir. Herhangi bir şekil ve tarza bağlı kalmaksızın muhteva olarak milli kültür çerçevesinde ve estetik değeri ön planda tutan şiirler dikkati çeker. Bazı tenkitçi ve edebiyat tarihçileri, bu şiirlerin ortak özelliklerini dikkate alarak 'Hisar şairleri' adı verilen bir grubun varlığını benimsemiştir. 1957-1964 yıllarındaki ara verme dışında yayımlandığı otuz yıl boyunca dergiyle ilgili teknik unsurlarla beraber duruşunu hemen hiç değiştirmeyen ve taviz vermeyen Hisar, Aralık 1980 tarihli 277. sayısıyla yayımına son vermiştir.

Garip akımına ilk ciddi eleştiriyi yapan Hisarcılar

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Fatma Bayram'ın yeni eseri İyiler Yalnız Değildir'den 30 alıntı

Ayet ve hadisler ışığında kadın

Nuri Pakdil'in unutulmaz sözleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Fatma Bayram'ın yeni eseri "İyiler Yalnız Değildir" TK Kitap'tan çıktı!

Fatma Bayram'ın yeni eseri İyiler Yalnız Değildir'den 30 alıntı

Ayet ve hadisler ışığında kadın

Filistin'de kadın ve çocuk olmak

Kadın sahabilerin İslam'a hizmeti

Nuh Tufanı kopuyor I İnsanlığın hayata yeniden başlaması

Arama

Garip akımına ilk ciddi eleştiriyi yapan Hisarcılar