Arama
Gurbeti ve hasreti bavulunda taşıyan sürgün edebiyatçılar
"Ben gurbette değilim, gurbet benim içimde"
Sürgünlük, hasreti, acıyı, özünün ruhundan çekilip koparılmasını, kimi zaman dil yarasını, yürek yarasını, yapayalnız kalmayı ifade eder. Sürgünde edebiyat denince de yine bu sözcükler her defasında kendisini açığa vurur. Türküsü dilden dile söylenir. İnsanın cennetten kovulmasıyla başlar bu türkü. Acılı gönül melodisi, insanın dünyaya anne karnından ayrılmasıyla söylenmeye devam eder. İçine kapanmak da bir tür sürgün sayılabilir. Kişinin kendine verebileceği belki de en büyük cezadır bu.
İstiklal Marşı şairi Mehmet Akif; Milli Mücadele kazanıldıktan sonra Atatürk'e karşı sert ve şiddetli muhalif olanların arasında yer alan Ali Şükrü Bey gibi isimlerle yakın arkadaşlığı ve bu muhalif isimlerin bazılarının adının Atatürk'e suikast planlarına karışması nedeniyle doğal şüpheli durumuna düşmesinden sonra polis ve istihbarat takibine alınmıştı. Bu durum Akif'i üzüyor ve rahatsız ediyordu.
Bu koşulların hüküm sürdüğü yıllarda Akif'in kurucusu ve yazarı bulunduğu Sebilürreşad dergisi "Şeyh Said, Sebilürreşad okuyormuş, isyana senin dergin de sebep oldu." denerek kapatıldı ve sahibi Eşref Edip, Fergana da yakalanarak istiklal mahkemeleri tarafından idamla yargılanmak üzere tutuklandı. Mehmet Akif artık sıkılmıştı, onun tabiriyle peşindeki "polis hafiyesi" ile gezmekten. 52 yaşındayken Mısır'a gitmeye karar verdi.
11 yıl Mısır'da Türk dili ve edebiyatı dersleri verdi. 63 yaşında çok hastayken, vefat etmesine yakın İstanbul'a dönmeye karar verdi. Vapur Çanakkale'den geçerken İstanbul'un camilerini görünce ağlamaya başlamıştır. Milli mücadelenin önderlerinden Mehmet Akif Ersoy, kendi vatanında şüpheli muamelesi görüyordu. Kendi vatanında böyle bir vefasızlığa maruz kalmanın burukluğuyla İstanbul'a geldikten 5 ay sonra vefat etti.
"Dörtnala gelip Uzak Asya'dan
Akdeniz'e bir kısrak başı gibi uzanan
Bu memleket bizim."
Nazım Hikmet Ran 1921'de gittiği Moskova'da, devrimin ilk yıllarına tanık oldu ve Komünizm ile tanıştı. 1924'te Moskova'da ilk şiir kitabı "28 Kanunisani" yayınlandı. O yıl Türkiye'ye dönerek Aydınlık Dergisi'nde çalışmaya başladı, ancak dergide yayınlanan şiir ve yazılarından dolayı on beş yıl hapsi istenince tekrar Sovyetler Birliği'ne gitmek zorunda kaldı. 1928'de Af Kanunu'ndan yararlanarak Türkiye'ye döndü. Resimli Ay Dergisi'nde çalışmaya başladı.
1938 yılında yirmi sekiz yıl hapis cezasına çarptırıldı. 12 sene tutukluluktan sonra askere alınacağı ve öldürüleceği endişesiyle bir kez daha kaçmak zorunda kaldı.1950 yılında Stalin yönetimindeki Sovyet Birliği'ne giden Nazım, 25 Temmuz 1951 tarihinde Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarılmasının ardından Polonya vatandaşlığına geçti. Nazım Hikmet'deki memleket özlemi hiç dinmedi.
"Bir sürgün için memleketindekilerle ve başka yerlerdeki memleketli dostlarıyla mektuplaşmak o kadar ehemmiyetli, lüzumlu bir iştir ki, bundan mahrum kalmaktan duyulan azap, âdeta, gittikçe havası azalan bir odada teneffüs zorluğuna benzer ve mektup yazılıp cevabını almak çok defa bir tedavi yerine geçer. Bu sebepten olacak, kendi iradeleri dışında gurbet illerinde yaşayanlar ekmek paralarından keserler, açlığa katlanırlar, mektuplaşmayı tercih ederler. Mektup alış, hayat hakkına sahip oluşu gösterir, yarın için ümit verir, büsbütün lüzumsuz, rabıtasız bulunmadığına alamettir. Ortada, 'Aranılıyorum, şu hâlde yaşıyorum.' gibi bir düstur mevcuttur. Onun içindir ki, sürgünlere en fazla postanede rastlarsınız yahut mektup yazarken ve ceplerinden zarflar çıkartırken…"
Refik Halit, Sadrazam Şevket Paşa'nın öldürülmesi üzerine Cemal Paşa tarafından hazırlanan sürgünler listesine eklenilerek Sinop'a sürgüne gönderilir. Karay, Sinop'a sürgün edilmesinin nedenini "Minelbab İlelmihrab " adlı kitabında Talat Paşa'yı kastederek yazdığı "Hırkaya alışanlar birden bire frak giyerlerse gülünç olurlar." cümlesine bağlar.
"Uçun kuşlar uçun doğduğum yere"
"Uçun kuşlar uçun burada vefa yok
Öyle akarsular, öyle hava yok
Feryadıma karşı aks-i seda yok
Bu yangın yerinde soğuk kül vardır."
Milli mücadele aleyhtarı Ali Kemal'in linç edilmesi üzerine 8 Kasım 1922 de ülkeyi terk etti. Daha sonra TBMM'nin kararıyla "Yüz ellilikler" listesinde yer aldı. Listede yer almasının sebebi Sevr antlaşmasını imzalayan heyette yer almasıdır.
Sürgün şair üzerinde bir nevi tükenmişlik hissi bırakır. Hayata bakış açısı kötümser bir hal alır. Dil ve ifade tarzı dağınık bir şekil alır. Bilhassa vatan hasreti ve gurbet duygusu bu dönemde kaleme aldığı bütün şiirlerinin ortak teması olmuştur.
Nazif kaleme aldığı "Pierre Loti Günü"nde işgalciler hakkında sarf ettiği sözler sebebiyle İngilizler tarafından Malta'ya sürgün edilir. Yazar 23 Mart 1920 Salı gecesi bir harp gemisi olan Rezolişin adlı gemiyle Malta'ya sürgüne gönderilir.
Sürgün yerinin Malta olmasını İngiliz Bahriye Nazırı olan Mr. Winston Churchill şöyle açıklar: "Bizim için savaşın mukadderatı Akdeniz'de belli olacaktı. Bu sebeple; kendileriyle siyaset ve savaş alanında mücadele ettiğimiz insanlardan elimize geçenleri donanmamızın sürekli kontrolü altında olan bir yerde toplanması şarttı."
Malta'da 20 ay devam eden esaret hayatı Nazif'teki vatan hasretini, parçalanmış ve işgal edilmiş yurdu karşısında hissettiği ıstıraplarını daha şiddetlendirmiş ve ona en güzel vatan ve iman şiirlerini yazdırmıştır. Gurbet havası içinde terennüm ettiği "Malta Geceleri", "Daü's Sıla" ve "Son Nefesimle Hasbihal", Süleyman Nazif'in en güzel eserleri sayılmağa layık manzumeleridir.