Arama
İran edebiyatının mihenk taşı Şehname hakkında 10 bilgi
Firdevsi'nin eski İran efsaneleri üzerine kurulu manzum destanı, İran edebiyatının en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilir. 60 bin beyit civarındadır ve tek şair tarafından yazılan en uzun epik şiirlerdendir. Sizler için Doğu hükümdarlarının hayatlarını, savaşlarını, kahramanlıklarını, mübalağalı bir üslup ve heyecanla dile getiren Şehname'ye dair 10 bilgiyi derledik.
Şâhnâme ilk defa II. Murad'ın emriyle Türkçe'ye çevrilmiştir. Mensur olan bu tercüme, eserin ikinci bölümünü ihtiva eder. Tercümenin muhtemelen XVI. yüzyılda istinsah edilmiş bir diğer nüshasında (İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, nr. 101) dokuz adet minyatür bulunmaktadır.
Şâhnâme'nin tamamı Memlük Sultanı Kansu Gavri'nin isteği üzerine Şerîfî-i Âmidî tarafından manzum olarak Türkçe'ye çevrilip Zilhicce 916'da (Mart 1511) hükümdara sunulmuştur. Eserin, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi dönüşünde İstanbul'a getirildiği düşünülen iki ciltlik mütercim hattı nüshası (TSMK, Hazine, nr. 1519) 56.506 beyit ihtiva etmektedir.
Eserin üçüncü tercümesi II. Osman'ın emriyle Mehdî mahlaslı Derviş Hasan tarafından yapılmıştır. Şâhnâme'nin I. cildini içeren bu eserde otuz adet minyatür vardır. Aynı tercümenin diğer bir nüshası Paris Bibliothèque Nationale'de olup eserin ikinci bölümünü ihtiva etmektedir. Bu nüshada da bir adet minyatür bulunmaktadır.
İlk defa Orhan Şaik Gökyay'ın bahsettiği Şâhnâme'nin mensur tercümesi (Destursuz Bağa Girenler, s. 48) İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde kayıtlı olup (TY, nr. 6131-6133) üç cilttir ve mütercimi belli değildir. Eserde 104 adet minyatür mevcuttur. I. cildin sonunda istinsahının Derviş Mustafa tarafından 1187 (1773) yılında tamamlandığı kaydedilmiştir. Serbest bir tercüme niteliğinde olan bu çeviriye halk arasındaki çeşitli rivayetler ilâve edilirken Süleymannâme ve Tevârîh-i Kebîr gibi eserlerden faydalanılmıştır. Hikâye üslûbuyla kaleme alınan bu tercümede geçen deyimler ve atasözleri, savaş tasvirlerindeki yansıma sözler, argo diye nitelendirilebilecek kelimeler dönemin söz varlığını ortaya koyması bakımından önemlidir.
1. Dahhâk ve Kâve'nin ona karşı ayaklanması.
2. Feridûn ve üç oğlu: Selm, Tûr, Îrec.
3. Zâl, dünyaya gelişi, Simorg tarafından büyütülmesi.
4. Rüstem'in ilginç hayat serüveni ve savaşları.
5. Rüstem'in Mazenderan'da savaşları ve Heft Han'ı.
6. Rüstem ve Sohrâb destanı.
7. Siyâveş destanı ve onun zulümle öldürülmesi.
8. Siyâveş'in çocuklarının, Keyhüsrev ve Furûd'un destanları.
9. Bîjen ve Menîje, Rüstem tarafından kurtarılmaları hikâyesi.
10. İsfendiyâr ve Turanlı Ercâsp'ın esaretinden kurtulmak için aştığı heft hân.
11. Rüstem ve İsfendiyâr mücadelesinin destanı.
12. Rüstem'in kardeşi Şeğad tarafından öldürülmesi hikâyesi.
13. İskender, İran'da egemen oluşu, ilginç hayat hikâyesi.
14. Behram-i Çubîn, IV. Hürmüz ve Hüsrev Pervîz'e karşı ayaklanması destanı.
Şehnâme'nin Sultan Mahmud'a sunuluşu meselesinin şüphe ile karşılanmasına sebep, bazı rivayetlerdir. Bir rivayete göre Firdevsî, Gazne'ye giderek Sultan Mahmud'a eserini takdim etmiş, fakat sultan, yeni vezir Ahmed b. Hasan-ı Meymendî'nin müdahalesiyle esere lâyık bir ödül vermemiştir. Bunun üzerine Firdevsî aldığı 60.000 dirhemi hükümdarın gözdesine, hamamcıya, meyhaneciye, bozacıya dağıtmış ve bir hicviye yazıp Gazne'den ayrılmıştır.
Diğer bir rivayete göre Sultan Mahmud Şâhnâme'yi okuduktan sonra şaire, "Benim ordumda Rüstem'den güçlü nice pehlivan var" deyince Firdevsî, "Ama Tanrı Rüstem gibisini bir daha yaratmadı" cevabını vermiş, bu söze hiddetlenen sultan Firdevsî'yi öldürtmek istemişse de şair Herat'a kaçmış ve Sultan Mahmud için 100 beyitlik bir hicviye kaleme almıştır.