Mehmet Akif, polis tarafından nasıl takip edildi?

1924 yılı, bütün Cumhuriyet tarihinin en çalkantılı dönüm noktalarından birini oluşturmakla birlikte, Akif için ayrı bir dönüm noktasıydı. İktidar kavgasının zirveye çıktığı bu yıllarda, 1923'ün kış aylarında Mısır'da Abbas Halim Paşa'nın misafiri olan Akif, 1924 ilkbaharında yurda dönmüş ve uzun zamandan beri çalıştığı Asım isimli kitabını yayımlamıştı. Nisan ayında biten Asım, muhtemelen Ağustos sonunda yayımlandıktan hemen sonra Mithat Cemal, devrin büyük kalemleri Cenap Şahabettin, Abdülhak Hamid, Süleyman Nazif, Samipaşazade Sezai'yi evine davet ederek, Asım'ın şerefine yemekli bir davet vermişti. Bu ev davetinde çekilen bir fotoğraf karesinde, Mehmet Akif çok çekingen ve endişe dolu gözlerle bakmaktadır. Akif, kendisi için verilen yemekte muhtemelen Asım'dan parça okutulacağı endişesiyle 'daha mütevazı ve daha terbiyeli' oturmaktadır. Fakat bu arada Mithat Cemal, yıllar sonra yazdığı 'Korku' başlıklı bir hatırasında çok dikkat çekici bir noktaya temas etmiştir: 'Mısır'a son gidişinden evvel İstanbul'daki halini düşünüyordum. Bir kenarda olmak, uzak olmak, kimseye çarpmamak için az mevcut olmak istiyordu. Kımıldadıkça başkalarının yerini alıyor gibi çekingen bir hali vardı. Dertlerini kendi emziriyor, kendi büyütüp yetiştiriyor, bir kadın kadar gizli ağlamayı biliyordu.' Aslında fotoğraf karesindeki Akif'in ruh halini yansıtan bu sözler onun nasıl bir atmosfer içinde olduğunu, en azından başına gelecek meşum hadiseleri sezdiği anlaşılıyor. Dostlarıyla belki de son defa aynı masada sohbet edip yemek yiyen Mehmet Akif, çok değil bir sene sonra Türkiye'den ayrılacaktı. Ne var ki, Mısır'a gitmesi çeşitli dedikodulara sebep olmuş, Türkiye'ye döndükten sonra da bu dedikodu kumkuması devam etmişti. Aleyhinde konuşanların bir kısmı, Şeyh Sait İsyanı üzerine kurulan İstiklâl Mahkemesi'nin Sebilürreşad dergisinin sahibini de tutuklamasıyla başlayan olaylar sonucunda 'korkuya tutularak' Mısır'a gittiği düşüncesindeydi. Bir başka dedikoduya göre Akif, Şapka İnkılabına, daha geniş genel anlamda ise Türkiye'nin 'eksen kayması'na yol açtığı için tercihini Mısır'dan yana kullanmıştı. Öte yandan 31 Aralık 1950 yılında, Ankara Halkevinde yapılan ihtifalde konuşan Şefik Kolaylı, Akif'in Mısır'a gidişini şu cümlelerle anlatır: 'Bir Cumartesi günü idi, yanında Prof. Fazlı Yegül de vardı. Yarın Mısır'a gideceğini ve arzı vedaya geldiğini söyledi. Çocuklarının tahsil ve terbiye çağı olduğunu, şimdi Mısır'a gitmekle çocukların tahsillerinin sekteye uğraması muhtemel bulunduğunu ileri sürerek kararından vazgeçmesinde ısrar ettik. Akif, büyük bir hüzün ve teessür içinde dedi ki: 'Arkamda polis hafiyesi gezdiriyorlar. Ben, vatanını satmış ve memlekete ihanet etmiş adamlar gibi muamele görmeye tahammül edemiyorum ve işte bundan dolayı gidiyorum.' Şefik Kolaylı'ya göre, Akif, izzetinefsiyle oynandığı düşüncesiyle Mısır'a gitmişti. Akif'in müstakil bir Türkiye yerine İngiliz gözetimindeki Mısır'a gönül rızasıyla gitmediği, oradaki hayatından da memnun olmadığı, son derece bedbin ve karamsar olduğu, son Safahat'ındaki şiirlerinden bellidir. Yeni rejimin bazı sözcülerinin yersiz tavır ve tutumları, bazı incitici sözleri de Akif'in Mısır'a gitmesini hızlandırmıştı. On bir yıl Mısır'da yaşayan Akif, son zamanlarında iyiden iyiye hastalanınca hava değişikliğini tavsiye eden doktorların uyarısını dinlemiş ve sırasıyla Beyrut, Lübnan ve Antakya'daki dostlarının misafiri olmuştu. Cebel-i Lübnan'da bir ay kaldıktan sonra, 1 Ağustos 1935 yılının Perşembe günü dostlarından aldığı bir davetle Fransız hâkimiyeti altındaki Antakya'ya giden Âkif, tıpkı Türkiye'de olduğu gibi peşine bir polis takıldığının ve bu polisin aldığı emir doğrultusunda yalan yanlış bilgiler topladığının da farkında değildi. Antakya'da kaldığı süre içinde ciddi bir ilgi gören Akif'in her hareketi, her konuşması dikkatle takip edilmiş ve Ankara'da İçişleri Bakanlığına, yani Şükrü Kaya'ya rapor edilmişti. Emniyet İşleri Umum Müdürü 20 Temmuz 1936 tarihinde Kahire Büyükelçiliğine, Beyrut, İskenderiye, Halep, Şam ve Kudüs Başkonsolosluklarına gönderdiği resmî bir yazısında, 'Uzun müddet Mısır'da ikametten sonra iki ay önce yurda dönen şair Mehmet Akif'in Mısır'da ve bilhassa geçen sene Antakya'ya seyahati esnasında inkılap ve rejimimiz aleyhinde çok kötü sözler sarf ettiği ve hilafet propagandası yaptığı ve ayrıca 150'lik, firari vesair muhalif eşhasla da sıkıca temasta bulunduğu haberi alınmıştı. Bu haberlerin sıhhati derecesiyle, Mehmet Akif'in hariçte geçirdiği zamanına ait konsolosluğumuzca tespit edilmiş ve edilecek diğer bilcümle malumatın işarını' diliyordu. Mehmet Akif'in Türkiye'ye gelişini engelleyemeyen Şükrü Kaya ve ekibi, İstanbul'da Mısır Apartmanında hasta yatan Akif'i kamuoyu nezdinde yıpratmak ve itibarsızlaştırmak istediği eldeki raporlardan anlaşılıyor. 28 Ağustos 1935 tarihli ve 3 numaralı rapora göre, Akif 'Antakya'da hilafet propagandası yapmış olmakla birlikte Antakya eşrafına Türkiye aleyhinde' konuşmuştu. 'Antakya'da Türk muhaliflerin ve firarilerinden kendisine gayet kuvvetli beş altı taraftar ve yamak bulan' Akif, bütün ziyafetlere 'bu yamaklarla birlikte' gidiyor ve 'orada Türkiye'den, hilafetten medrese ve tekkelerden bahsolunarak Türk inkılâpçılarını tekfir ve telin' ettiği yazılıdır. 'Şair Âkif, ilk günlerde biraz diline bağ vurmağa karar vermişken kendisini ifratkârane teşvik eyleyen bu yardakçıkların tesiri ve bütün boşboğazlığıyla' Türk inkılâbı aleyhinde ve hilafet lehinde konuştuğu raporda şöyle yer alıyor: 'Halife, ecnebi devletlerinden birçoğu tarafından defaatle muavenet tekliflerine maruz kaldı. Fakat bir ecnebi ve gayrimüslim ordusu marifetiyle ecdadının tahtına ve peygamberin postuna oturmağı bir zül, bir günah sayan halife, bu tekliflerin hepsini reddeyledi. O ancak Türk ve Müslümanın omuzuna eskâ ederek makamı meşruuna çıkmak istiyor, bu gün de uzak değildir.' Şapka ve Türkçe ezan hakkında birçok kimselerin soruları karşısında Akif'in şu cevabı verdiği belirtiliyor: 'Şapka giymek doğrudan doğruya Avrupalıya benzemek maksadıyla yapıldığı gibi tamamen küfürdür. Türkçe ezan ise mekruhtur. Namaz caiz değildir. Latin hurufatı ise Kur'an-ı Kerim'i tağyir eylediği cihetle şer'an mekruhtur.' 'Antakya'da pek mühim bir tesir husule getirmiş, adeta Türkiye idare-i hazırası aleyhine zehirler saçmıştır.' diye bir notun bulunduğu 6 Eylül 1935 tarihli ve 5 numaralı raporda Akif hakkında şunlar yazılıdır: 'Şair olması, dinî malumatı bulunması, Türkiye Darülfünununda hocalık ve Ankara Büyük Millet Meclisinde mebusluk yapması ve İstiklal Marşı'nın nazımı sıfatını taşıması itibariyle her söylediği söz fevkalade bir dikkat ve tesir husule getirdiği…' Aynı raporda Mehmet Akif'in Atatürk aleyhinde konuştuğu belirtilerek Rauf Orbay Türkiye'ye dönmüş olsa bile bir mevki talep edemez. Çünkü Gazi Paşa, Rauf Bey'i çekemez. Topal Osman Vakası'nda, Sivas Kongresi'nde Gazi Paşa'yı Rauf Bey kurtarmıştır. Dolayısıyla iyilik yapacak yerde Rauf Bey'i mahva çalıştığı'nı söylediği rivayet edilmektedir. Bu raporları yazan devlet görevlilerini, Kahire Büyükelçiliği, Şam ve Halep Başkonsolosluk raporları yalanlamaktadır. 29 Temmuz 1936 tarihli ve Kahire Büyükelçiliği Kâtibi Kâzım Hoştek imzalı Emniyet İşleri Müdürlüğüne gönderilen bir raporda, 'Şair Akif'in hal ve vaziyetini daima göz önünde bulundurdukları, Akif'in ailesiyle birlikte gayet münzevi yaşadıkları, Mısır Darülfünununda ders verdiğini ancak eline geçen para ile son derece zaruret ve müzayaka içinde yaşadığı' ifade edilerek şöyle denilmektedir: 'Rejimimiz aleyhinde ve bilhassa Hilafet lehinde propaganda yaptığı, en ince tahkikatıma göre, burada vaki olmamıştır. Kahire'de Yüzellilik ve muhaliflerle muhabbeti tespit edilememiştir. Eğer rejimimize karşı en ufak bir hal ve hareketi görülmüş olsaydı çok evvelden yüce makamlarına arz edeceğim bedihidir.' Kudüs Başkonsolosu'nun Emniyet İşleri Müdürlüğü'ne hitaben yazdığı diğer bir yazıda ise, 'Uzun zamandan beri Mısır'da ikamet etmiş olan şair Mehmet Akif'in yurdumuz aleyhinde çalışanlarla temas ve muhaberesi hakkında konsolosluğumuzda bilgi yoktur.' denilmiş ve şöyle devam edilmiştir: 'Burada Cumhuriyet'in lehtarı fakat laikliğin aleyhtarı, çok mutaassıp bir şahsiyet olarak tanınmaktadır. Geçen yıl, tedavi ve tebdili hava için Mısır'dan Lübnan'a giderken Kudüs'e de uğramış bir iki gün kalıp burada, Konsolosluğumuzu da ziyaret etmiştir. Bu adam (M. Akif) hakkındaki kanaatim, yurdumuz ve rejimimiz için tehlikeli bir unsur olmadığı yolundadır.' Halep Başkonsolosu İdris Sabih Gezmen'in 19 Ağustos 1936 tarihli cevabî yazısındaki bir cümle ise bir o kadar şaşırtıcıdır: '... Şair Mehmet Akif'in Refik Halit ve diğer bazı muhaliflerle görüşmekle beraber konuşmalarında her zaman Türkiye ve Atatürk lehinde sözler söylemiş ve ancak bazı teferruat üzerinde münakaşalarda bulunmuş olduğu' yapılan incelemeler sonunda öğrenilmiştir. Atatürk ve rejim aleyhinde konuşmayacağı, üstelik Fransız bayrağı altındaki Türk topraklarında kendi ülkesini karalamayacak kadar vatansever olan Akif hakkında yazılan bu raporların birbiriyle çelişkili olması dikkat çekicidir. Dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ve ekibinin Akif'in Türkiye'ye gelmek üzere olduğu bir zamanda bir iç operasyon yaparak bu girişimi engellemek istediği anlaşılıyor. Dışarıda Tevfik Rüştü Aras'ın, içeride Şükrü Kaya'nın kurduğu müesses nizam sayesinde Atatürk'ün bunlardan haberi olmadığı da görülmektedir. Büyükelçi ve başkonsolos raporlarının yanında, Akif'in Antakya seyahatinde yanında olan Ali İlmi Fani ve Mustafa Arafatoğlu'nun yazdıkları olaya başka bir boyut kazandırıyor. O günlerde henüz on yaşlarında bir çocuk olan Mustafa Arafatoğlu, Akif'i çok seven ve şiirlerini ezbere okuyan öğretmeni Enver Bey'in 'Çocuklar yarın Cuma, sizi Mehmet Akif'e götüreceğim, hazır olun.' dediğini ve sevinçlerinden havalara hopladıklarını söylüyor. Her gün, çarşının ortasından geçen Fransızları gördükçe, 'Bre bakın gâvurlar geçiyor.' diye birbirlerine gösterdiklerini, peşlerine takılıp taciz ettiklerini de ilave eden Arafatoğlu'na göre, Akif'in gelişi Antakyalılar için bir olaydı. 'Antakya'ya adım atar atmaz, onu bir sevgi halesi içine alan Hatay'ın kadirşinas insanlarının bu samimi ve candan kabulleri kim bilir o gönül adamında ne güzel izlenimler bırakmıştır?' diye soran Mustafa Arafatoğlu, Akif'in Fransız bayraklarını görünce çok üzüldüğünü ve Ali İlmi Fani'nin 'Üstadım Antakya'mızı beğendiğinizi söylediniz. Acaba duygularınızı dile getiren bir şiirinizi rica edebilir miyiz?' sorusu karşısında irkildiği yazıyor. Bir kışlanın gönderinde dalgalanan düşman bayrağına, bir de gurûb etmekte olan güneşe doğru bakan Akif, içinin bütün hüznüyle meşhur dörtlüğünü irticalen ilk defa orada söyleyecektir: Vîrânelerin yasçısı baykuşlara döndüm Yurt dışında kaldığı günlerde, ailesine, dostlarına gönderdiği mektuplarında, rejim ve kurucu kadro aleyhine ima yoluyla bile olsa söz söylemeyen Akif hakkında tutulan raporlar bazı işgüzarların paranoyadan kurtulamadıklarını gösteriyor. Ancak asıl ilginci, İstanbul'a geldikten sonra Kahire'de neşrettiği eski harfli son kitabı Gölgeler 'in 'Türk Harfleri Kanunu hükümlerine muhalif olduğundan' yurda sokulmayıp gümrükte bekletilmesi ve Valilik, Emniyet, İçişleri Bakanlığının bu konuda mesai sarf etmesi şayanı dikkat bir hadisedir. 'Acele' mesajıyla 25 Ağustos 1936 yılında İçişleri Bakanlığına gönderdiği yazıda İstanbul Valisi Hüdai Karabatan Gölgeler hakkında şöyle diyordu: 'Şehrimizde bulunan Mehmet Akif'in Mısır'da Matbaatüşşebap'ta eski Arap harfleri ile bastırdığı ( Safahat'ın Yedinci Kitabı, Gölgeler ) ismindeki kitabından 2175 tane kendi namına gelmiştir. Gümrükte bulunan bu kitabın dışarıya çıkarılıp çıkarılmayacağının acele bildirilmesine müsaade buyurulmasına rica.' Bir gün sonra, İçişleri Bakanının imzasıyla İstanbul Valiliğine gönderilen cevabî yazıda, 'Şair Mehmet Akif'in Mısır'dan gelen kitapları eski Arap harfleriyle basılmış olduğundan dışarı çıkarılması Türk Harfleri Kanunu hükümlerine muhaliftir. Bu kitaplardan birkaç nüshasının tetkik edilmek üzere elde edilmesi ve Vekalet'e gönderilmesi' rica edilmektedir. Ancak Emniyet İşleri Umum Müdürü Y. Çağlar'ın 'çok acele' antetli yazısı, bütün tantanayı açıklamaktadır. Emniyet İşleri Umum Müdürü Y. Çağlar, Matbuat Umum Müdürlüğü'ne gönderdiği yazısında şöyle diyor: 'Bu kitapların eski Arap harfleriyle basılmış ve muhteviyatı irticai propagandalarla dolu bulunduğu görülmüş olduğundan gümrükten çıkarılmasına müsaade edilmeyerek mahrecine iadesi İstanbul Valiliği'ne bildirilmiştir. Zararlı yazıları ihtiva eden sözü geçen kitapların yurdumuza sokulmaması ve herhangi bir surette sokulacak olanların toplattırılması için müstacelen karar istihsalini saygı ile arz ve rica ederim.' İçişleri Bakanlığı ise jet hızıyla olaya el koymuş ve Gölgeler'in 'gümrük muamelesinin ikmalinden sonra müruruna müsaade edilmesini ve alınacak tertibat ile şehre çıkarılır çıkarılmaz derhal müsadere edilmesini ve sonunun bildirilmesini' diler. Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Halide Edip, Refik Halit, Rıza Tevfik gibi edebiyatçıların sürgün edilmesiyle Akif'in Mısır'a gitmesi birbirinden farklıdır. Akif, 'ideolojik sebeplerle' Türkiye'den ayrılmış ve gurbeti göze almışken, diğerleri iktidar kavgasının bir tarafı olduğu için tasfiye edilmişti. Mesela Halide Edip, Refik Halit ve Rıza Tevfik seküler bir dünya görüşüne sahiptiler; ancak geçmiş yıllardaki siyasi pozisyonları dolayısıyla kurulan düzende onlara ihtiyaç yoktu. Onlar da bulundukları ülkede takip edildiler, haklarında raporlar tutuldu. Akif ise, başından beri İslâmî bir dünya görüşüne sahipti, hayalini kurduğu Türkiye'nin aksi istikamete doğru kaydığını görünce gitmeyi tercih etti.

Mehmet Akif, polis tarafından nasıl takip edildi?

Macar Kültür Merkezi'nde "Edebiyat Pikniği" düzenlendi

"Bir Yokmuş'la Bitmeyen Masallar" sergisi Hüsrev Kethüda Hamamı'nda açıldı

"Asr-ı Saadetten Günümüze Mushaf Medeniyeti: İstanbul Mushafı"

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Allah Teala'nın sevmediği kötü huylar

Nurullah Genç'in "Rüveyda" eserinden eşsiz dizeler

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Zenginlerin gençlik iksirinin çocuklarla bağlantısı ne?

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Zehir kupadan, şaloma!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Şit (AS) ve İdris (AS)

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Bağdat: Dicle kenarında bir inci

İmam Gazali'nin Ölüm ve Ötesi'ne dair çarpıcı alıntılar

Yıkıcı Batı kurucu Doğu

Zenginlerin gençlik iksirinin çocuklarla bağlantısı ne?

Arama

Mehmet Akif, polis tarafından nasıl takip edildi?