Arama
Mekânın Hafızası: Şehrengizler
Medeniyetin kökleri olan şehirlerin ruhunun mühürlenmesidir şehrengiz. Bu eserler sayesinde Anadolu ve Balkanlar'ın ruhuna dokunabiliyor, mekânın hafızasını teneffüs edebiliyoruz. Tarihi bir vesika olmanın dışında kültürel bir hazine olarak da tebarüz eden şehrengiz türü, edebiyatımızın geniş hacmini de ortaya çıkarır.
📌 Eser, Adem'in (AS) yaratılışının anlatılması ile başlar. Akabinde bir naat ve II. Bayezid'i öven Zâtî, Edirne'yi tasvir etmeye başlar. Kitap ayrıca şehrengiz türünün ikinci eseri olmasıyla öne çıkar. Edirne'nin doğal güzelliklerini bir ressam edasıyla zikreden şair şehrengizinde, 16. yüzyıl Edirne'si özelinde Rumeli'ye dair ciddi bilgiler verir.
Zâtî kimdir?
1471- 1546'da yılları arasında yaşayan divan şairi. Kaynaklarda adı Bahşi, İvaz ve ya Satı olarak geçer.
(X) 🔍 Bilgi Notu:
II. Bayezid'e özel günlerde sunduğu kasidelerle dikkat çeken Zâtî, devrin önde gelen siyasi ve edebi çevreleri ile yakın ilişki içerisinde olmuştur.
Eserden alıntı
➡
"Şehin-şeh Bâyezid ibn-i Mehemmed
Mü'ebbed devleti cündi mü'eyyed
İrişdi Edrine şehrine ol mâh
O yirün başına gün togdı nâ-gâh"
Günümüz Türkçesiyle
(Şahlar şahı Muhammed oğlu Bayezid
Ebedi olsun devleti ebedi olsun ordusu)
(Edirne şehrine geldi o ay
O yerin üstüne vakitsiz doğdu)
Hasret, şiirlerde nasıl karşılık buldu? Okumak için tıklayın
📌 Eser 1523-1536 yılları arasında yazılır. Şehrengiz 345 beyit olup mesnevi nazım şekli ile aruzun "Mefâ'îlün/ Mefâ'îlün /Fe'ûlün" kalıbıyla yazılmıştır. Eserde Kanuni ve İbrahim Paşa övülerek İstanbul'un baharı tasvir edilir. Taşlıcalı gibi usta bir şairin 16. yüzyıl İstanbul'unu ve baharını tasvir etmesi araştırmacılar için bulunmaz bir nimettir. İstanbul'un tabii güzelliklerini göstermesi ile öne çıkan eser aynı zamanda dönemin sosyal şartlarının ne denli iyi olduğunu da kanıtlar.
Taşlıcalı Yahyâ kimdir?
1582'de vefat eden hamse isimli eseriyle meşhur olmuş divan şiiri. Bir yeniçeri olmasına rağmen Fenarizade ve Kemalpaşazade'nin sohbet meclislerinde bulunarak devrin ilmi muhitinde bulundu. Şiirleri ile sarayda bir yer edindi.
(X) 🔍 Bilgi Notu:
Aslen Arnavut olan Taşlıcalı Yahya, Dukakin namlı tanınmış bir aileye mensup olduğu için Dukakinzâde diye de anılmıştır.
Eserden alıntı
➡
"Âşık oldur ki ışkı ile müdâm
Eyleyüp uyhuyı gözine harâm
Seve bir sevr boylı mahbûbı
Derd-i ışkınun ola Eyyûbı"
Günümüz Türkçesiyle
(Âşık aşkı ile daima beraber olandır
Uykuyu gözüne yasaklayarak)
(Severse servi boylu bir sevgiliyi
Aşk derdinin olur Eyyübü)
Şairlerimiz yalnızlığı nasıl betimledi? Okumak için tıklayın
📌 Osmanlı döneminde uzun yıllar askerlerin kışlak olarak kullandıkları Belgrad, Osmanlılara Orta Avrupa'nın kapısını açan mühim bir şehirdir. Belgrad, tarihi ve doğal güzellikler olarak da Avrupa'nın sayılı kentlerindendir. Fetihten sonra Belgrad'a uğrayan Hayretî şehri çok beğenir. İnsanlarını ve şehri eserinde detaylıca tasvir eden şair, dönem araştırmacıları için adeta bir kaynak eser yazar.
Hayretî kimdir?
1534'te vefat eden divan şairi. Yenice, İstanbul, Belgrad ve Üsküp arasında gezgin bir hayat süren Hayretî, gözlemlerini şiirlerine aksettirir.
(X) 🔍 Bilgi Notu:
Hayâli, Usûli, Garîbî ile arkadaşlık ilişkisinde olan Hayretî şiirini daima diri tutmasını bilmiştir.
Eserden alıntı
➡
"Taşı lal-i Bedahşân toprağı şan misk ü amberdür
Suyı ya Selsebil ırmagıdur ya Âb-ı Kevserdür
İçinde âdemi ekser perî yüzli meleklerdür
Nazîrin görmedüm yârân bu şehir cennet-âsânun"
Günümüz Türkçesiyle
(taşı badahşan taşı toprağı misk amberdir
suyu ya cenetteki Selsebil ırmağı ya kevser suyudur
İçindeki insanların çoğu peri yüzlü meleklerdir
bakan görmedim dostlar bu şehir cennet gibidir)
Ahmet Hamdi Tanpınar'ın günlükleri bize ne söyler? Okumak için tıklayın
📌 İshak Çelebi, döneminin önde gelen âlimlerindendir. Üsküplü olmasına rağmen İstanbul'da eğitim alarak Sahn-ı Seman medresesinde müderrislik görevi dahi yapmış büyük bir âlimdir. Doğduğu topraklarına olan bağlılığını bir şehrengiz yazarak gösteren Çelebi, Üsküp'ün doğal güzelliklerini ve bereketli topraklarını şehrengizinde en güzel şekilde gösterir.
Üsküplü İshâk Çelebi kimdir?
1537 yılında vefat eden âlim ve divan şairi. "Selimname" isimli eseri ile Osmanlı tarih yazımında mühim bir noktada durur.
(X) 🔍 Bilgi Notu:
16. yüzyıl Üsküp'ü ulemanın ve üdebanın bolca bulunduğu, Balkanlar için ilmi ve edebi bir muhit olarak tebarüz eder.
Eserden alıntı
➡
"Diyeydün kim behişt olmışdı Üsküb
Bahâr ile şu resme zeyn idi hûb"
Günümüz Türkçesiyle
(Diyeydin kim cennet olmuştu Üsküb
Bahar ile şu resme süs idi sevgi)
➡
"Bu şehrün gerçi çokdur dil-rübâsı
Gönüller sevgüsi cânlar safâsı"
Günümüz Türkçesiyle
(Bu şehrin gerçi çoktur gönül çalanı
Gönüller sevgisi canlar sefası)
➡
"Ve lîkin muhtasar çün oldı matlûb
Güzîn itdük olardan altı mahbûb"
Günümüz Türkçesiyle
(Ve lakin özetle istenilen bir oldu
Seçtik olanlardan altı sevgili)
Bir Edebiyat mahfili olan "Küllük Kahvesi" hakkında okuma yapmak için tıklayın
📌 Kalıp olarak "Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Fe'ûlün" vezniyle yazılan eser toplam 297 beyitten oluşur. Hacı Derviş kitap boyunca Mostar'ı "cennet" imgesine bağlı kalarak tasvir eder. Adil bir yönetim altında yaşayan insanlarla dolu dağlar, ovalar, ırmaklar eserin ana temasıdır.
Hacı Derviş kimdir?
Mostar'da doğduğu bilinmektedir. Ailesi hakkında herhangi bir malumat yoktur. Şiirlerinden hacca gittiği anlaşılır.
(X) 🔍 Bilgi Notu:
17. yüzyılın ortalarına doğru vefat ettiği varsayılan Hacı Derviş, şehrengizi ile Osmanlı hâkimiyeti hakkındaki 17. yüzyıl Mostar'ını tasvir eder.
Eserden alıntı
➡
"Benüm aşķ oldı cümle kâr u bârum
Benüm aşķ oldı cümle yog u varum
Günümüz Türkçesiyle
(benim tüm kârım aşk oldu
benim tüm varım yoğum aşk oldu)
Serây-ı dilde mahremdür bana aşķ
Dilüm mecrûh merhemdür ana aşķ
Günümüz Türkçesiyle
(dil sarayında aşk bana mahremdir
yaralanmış dilime aşk merhemdir)
Degüldür aşķdan dil hiç hâlî
Gönül aşķ ile bulmaz hiç râzı
Günümüz Türkçesiyle
(dil aşktan yana boş değildir
Gönül aşk ile tatmin olmaz)
Olupdur aşķ ile dâim kelâmum
Ki anunla olur zîrâ selâmum"
Günümüz Türkçesiyle
(sözüm aşk ile vardır
selamım da aşk ile olur)