Arama
İstanbul tarihinde iz bırakmış 10 motif
Sekiz köşeli yıldızın sekiz cenneti simgelediğini biliyor muydunuz? Ya da mühr-i süleyman motifini Barbaros Hayrettin Paşa'nın gemilerinde bayrak olarak kullandığını. İşte İstanbul tarihinde iz bırakmış 10 motifi sizler için derledik.
16. yüzyılda saray başnakkaşı olan Şahkulu'nun oluşturduğu sazyolu üslubunda ise Baba Nakkaş'tan tamamen farklı çok detaylı hatayiler yer alır. Şahkulu'nun eserleri başta olmak üzere Topkapı Sarayı Sünnet Odasın giriş kapısının iki yanında yer alan dört çini panoda, Kadırga Sokullu Mehmed Paşa Camii ve Tophane Kılıç Ali Paşa Camii gibi İstanbul'daki birçok camide ve Topkapı Sarayı'nda bulunan çeşitli kaftanlarda, sazyolu tarzında yapılmış hatayi örneklerini görmek mümkündür. Hatayi motifleri özellikle çinilerde uygulanan alanların büyük olmasından dolayı çeşitlendirilmiş ve detaylandırılmıştır. Rüstem Paşa Camii, Sultan Ahmed Camii, Üsküdar Atik Valide Camii ve Topkapı Sarayı gibi İstanbul'un birçok tarihi mekân çinilerinde bu motifin en güzel örneklerini görebiliriz. Şehzadebaşı Camii'nin mermer minberinde olduğu gibi hatayi motifi, mermer, taş, kalem işi, çini, dokuma ve kitap sanatlarında da en çok kullanılan motiflerdendir.
Eski Türk inancında "ay" ve "güneş" kutsal sayılır, ilahi bir güç kabul edilirdi. Güneş dişiliği, ay ise erkekliği temsil ederdi. Orta Asya'da Türk hükümdarları için kullanılan " güneş ile ayın tahta geçirdiği Türk hakanları" cümlesi, güneş ve aya verilen önemi gösterir. Ay yıldızın kökeni, sanat tarihçileri tarafından Babil ve Sümer medeniyetlerine dayandırılmakta, ayın hilalle temsil edildiği, güneşin de yaydığı ışınsal şekilden dolayı yıldızla sembolleştirildiği belirtilir. Bu iki sembol, hemen hemen her coğrafyada kullanıldı. Arap yarımadasında ve Mezopotamya'ya hâkim olan Babillerin kralları Samas güneş, Sin ay ve İstar yılız ile temsil edildi. En yaygın olanı ise Sin yani hilaldi. Dolayısıyla İslam'ın kurulduğu ve geliştiği coğrafyada bu motife yabancı değildi. Orta Asya'da hilal formunu kullanan Türk kavimleri, İslam'ın kabulünden sonra da bu motifi kullanmaya devam etti. Hatta hilal, İslam'ın öncülüğünü yapan devletlerin bayrağında yer aldı.
Ay yıldız, İstanbul için, neredeyse kuruluşu ile özdeş bir motifti. Bizanslılar sikkelerinde ay yıldız motifini kullanmışlardı. İstanbul'un fethi ile surlara dikilen hilalli İslam bayrakları fethin mührü olmuştu. Allah, Lale ve Hilal kelimelerini oluşturan harflerin aynı olması, ebced hesabında her üç kelimenin de 66 rakamına denk gelmesi bu motife dini açıdan ayrı bir anlam yüklemiş, bu sebeple hilal motifi kutsal sayıldı. Günümüze ilk hilal göründüğünde bir dua okuyup dilekte bulunmak adettendi. 18. yüzyılın sonu ile 19. yüzyılın başında, Osmanlı İmparatorluğu'nda bu motif, oluşturulan yeni formları ile birlikte daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
II. Mahmut'un Divanyolu'ndaki türbesindeki alem üzerinde, Beşiktaş Serencebey'deki Ertuğrul Tekke Camii'nde hem kalem işi sanatı hem de maden sanatında kullanılmış ay yıldız motifi mevcuttur Yenikapı Mevlevihane'sinin girişindeki bu iki alemde de aynı motifler görülür. Topkapı Sarayı'nda bulunan mobilyalar ve Osmanlı armaları üzerinde, Sultan V. Murad'a ait tören kıyafetinde, Abdülaziz'e ait bir beratta, II. Abdülhamid'e ait bir fermanda gibi pek çok yüzeyde ay yıldız motifi kullanılmıştı.
Asurluların her sabah göbeğinden su yaydığı için "ağlayan lale" dedikleri, Hz. İsa'nın çarmıhına gerildiği zaman Meryem Ana'nın gözyaşlarından yetiştiğine inanılan ve adına "ağlayan gelin" denilen, Osmanlı'da idam cezasının sembolü olarak da kullanılan ters laleler, çeşitli kültürlerde yüklenen anlamları ile önemli bir yere sahipti.