Arama
Osmanlı sanatına yansıyan 5 bitki motifi
Mimari bir yapının penceresindeki ufak bir detayından dahi, hangi döneme ait olduğunu, hangi devri temsil ettiğini hatta ustasını bile tayin edebiliriz. Kendi kültür dünyamızda da maden sanatından çinilere, ahşap oymalardan mermer taş işçiliklerine, hayatımızın her alanına nüfuz etmiş hangi süsleme detayına baksak, Osmanlı medeniyetinin izlerini görürüz. Sizler için bitkilerin Osmanlı sanatına nasıl yansıdığını derledik.
Farsça'da beş rakamının karşılığı olan penç, geleneksel sanatlarımızın motif envanterinin en önemli bitkisel kökenli motiflerinden biridir. Penç, doğadan esinlenilmiş bir çiçeğin, anatomik yapısına göre yatay alınması sonucu ortaya çıkan şekil olarak da yorumlanmıştır. Desen içindeki büyüklüğüne göre ana motif olarak ya da yardımcı motif olarak kullanılan penç, desen kompozisyonları yapılırken kompozisyonun başlangıç noktası olabildiği gibi kompozisyonu yönlendirme ya da yönünü değiştirme özelliğine de sahiptir. Kompozisyon içinde bu yapısı nedeni ile kilit olma özelliği vardır.
Rumi kökenli motiflerdeki ortabağ motifinin özellikleri ile hemen hemen aynı özelliklere sahip sahiptir. Tezhib sanatında yalın, sade ama bir o kadar da çok kullanılan penç motifinin içine tezhiblerde renk gölgeleri yapılmış, Kara Memi'nin İÜK'de bulunan, Muhibbi Divanı'nda oluğu gibi halkar tarzındaki uygulamalarda penç motifi daha detaylı olarak işlenmiştir. Çini sanatımızda ise kullanıldığı mekân ilişkisinden ve ebadından dolayı daha büyük ve detaylı olarak işlenmiştir. Çini sanatımızda ise kullanıldığı mekân ilişişinden ve ebadından dolayı daha büyük ve detaylı çalışılmıştır.
Penç motifi, Rüstem Paşa Camii, Sultan Ahmed Camii, Takkeci İbrahim Ağa Camii'nde olduğu gibi zengin uygulamaları ile çini sanatında önemli bir motif olarak kabul edilir. Sanatımızın desen gerektiren tüm uygulamalarında kullanılan penç motifi, sarayların, cami, türbe ve sivil mimarinin süsleme unsuru olan kalem işi sanatımızda da yer almıştır. Genelde mekânların tavan ve duvarlarına uygulanan kalem işi çalışmalarında dal ve motif dengesi, sade kullanımı ile penç motifini önemli bir yere getirmiştir. Kadırga Sokullu Camii, Kara Ahmed Paşa Camii, Sultan Ahmed Camii kalem işi bezemeleri, penç motifi için örnek verebileceğimiz ve aklımıza ilk gelen mekânlardır.
Gonca motifi sanatımız içinde bitkisel kökenli motiflerden olup, hatayi ve penç gibi kompozisyon içinde en çok kullanılan motiflerimizden biridir. Hatayi motifine benzer bir şekilde gonca motifi de yeni oluşmaya başlayan çiçeğin dikine kesitinin stilize edilmiştir. Bir çiçeğin yeni oluşum haline benzediği için, bu motifimiz kompozisyon içinde hatayi ve penç motifinden daha küçük yapılmaktadır. Doğal yaşamda dal üzerinde büyükten küçüğe doğru sıralanan çiçekler, stilize edilmiş kompozisyonlarda da aynı şekilde yer alır. Gonca motifi çeşitli dönemlerde zenginleşerek farklılıklar göstermiştir. Tezhipden çiniye, kalem işi çalışmalarından kitap kapaklarına kadar pek çok alanda ve biçimde gonca motifi kullanılmıştır.
Gonca motifi 15. yüzyılda İÜK Fatih Albümü'nde olduğu gibi Baba Nakkaş üslubunda yer yer katlanmış ve yumuşak hatlardadır. Goncalar, 16. yüzyılda sazyolu tarzında bazen sivri bazen de yumuşak hatlarda ve detaylı olarak aynı dönem çini, kumaş ve kalem işlerinde görülür. 18. yüzyılda yaşamış olan Ali Üsküdari'nin eserlerinde de sazyolu tarzında yapılmış gonca motifleri yer alır. Klasik tarzda yapılmış gonca motifleri ise İÜK'de bulunan Muhibbi Divanı'nda Rüstem Paşa Camii, Takkeci İbrahim Ağa Camii ve Topkapı Sarayı'ndaki çinilerde olduğu gibi sanatımızın tüm dallarında görülür.