Arama
İslam şehrinde "çıkmaz sokak" ne ifade eder?
Müslümanlar, yaşamları, örf ve adetleri doğrultusunda yeni şehirler kurmuşlar; İslam ile tanışmış şehirleri de yeniden planlamışlardır. Şehircilik anlamında ilk düzenlemeleri Peygamber Efendimiz (sav) Medine'de yapmıştır. Peki, başta Medine olmak üzere Kurtuba, Bağdat, Şam, İstanbul gibi pek çok İslam şehrinde karşılaştığımız 'çıkmaz sokak'lar neyi ifade ediyordu ve hangi amaçlar doğrultusunda şehir dokusuna yerleştiriliyordu?
→ Çıkmaz sokaklar girişi olan ama öteki ucu hiçbir yere çıkmayan, çıkış yeri olmayan, bir ucu kapalı olan sokaklardır.
→ Bir yapı, fiziki bir engel veyahut doğal bir unsur ile sınırlandırılmış olabileceği gibi topoğrafyaya bağlı olarak dereler, küçük vadiler veya falezler ile de sonlanmış olabilir.
(x)Topoğrafya: Şehirlerin doğal coğrafi yapısını ifade eder.
→ Genellikle plansız gelişim göstermiş yerleşmelerde bir kusur olarak algılayabileceğimiz çıkmaz sokak kavramı, İslam şehirlerinde belli hizmetlere yönelik veya topluma hizmet eder nitelik kazandırılarak planlama öğesi olarak kullanılır.
→ İslam'ın ilk planlanmış şehri olan Medine'den uzun yıllar sonra kurulmuş, bu kutlu dinin kokusunu hissettiğimiz pek çok kentte de çıkmaz sokaklarla karşılaşırız. Bu şehirler başlıca Medine, Şam, Bağdat, Buhara, Semerkant, Taşkent, Ahlat, Belh, Kahire'dir.
→ İslam şehrinde her mahalle, bir şekilde kendini şehrin geri kalanından izole eder. Bu izolasyon, zaman zaman dar sokaklar, sıklıkla çıkmaz sokaklar sayesinde sağlanır. Bazı şehirlerde ise inşa edilmiş kapılar da görülür.
→ Çıkmaz sokaklar bir izolasyon parçası olduğu gibi aynı zamanda çocuklar için birer oynama mekânıdır. Özellikle günümüzde pek çok nedenden ötürü sokağa çıkmalarından korktuğumuz çocuklarımız için güvenli bir oyun ve eğlence alanıdır.
→ Çıkmaz sokağın olduğu yerlerde sokağa giren, çıkan herkes tanınır, bilinirdi. Bu sayede çıkmaz sokak, mahrem ve özelleşmiş bir alan niteliği kazanırdı.
→ Özellikle yüksek yerlerde veya nehir, dere gibi doğal engellerle kapanmış yerlerdeki çıkmaz sokaklar, manzaraya kapı olur, mahalle halkı sosyal bir mekan olarak kullanır.
(x)Mahremiyetin sınırı ve ihlali, Prof. Dr. Murat Şimşek'in yazısını okumak için tıklayın
→ İslam uygarlığında ilk kentleşme sürecinin ve planlamaya dair nüvelerin Medine'de başladığı görülür.
Medîne, Arapça'da, yerleşmek, şehir kurmak ve kale inşası yapılan her yüksek yer anlamına gelir. Kur'an'da ise devletten ziyade, coğrafi bütünlüğü tanımlayan "şehir" anlamında kullanılır.
(x)"Şehir (Medîne) halkı sevinerek yanına geldi"
(x)(Hicr Suresi, 67)
(x)Hicr Suresi 67. ayetin tefsiri için tıklayın
(x)"Derken şehrin (medîne) öbür ucundan bir adam koşarak geldi...."
(x)(Yasin Suresi, 20)
(x)Yasin Suresi 20. ayetin tefsiri için tıklayın
→ Medine, Bağdat, Fustat, Kahire gibi diğer pek çok İslâm şehirlerinin fiziki ve sosyal yapısı birbirine benzer. Bunun esas sebebi ise şehirlerin modelini Hz. Peygamber'in (sav) Medinesinden alması kaynaklıdır. Pek çok İslâm şehri, Medine'nin bir uzantısı niteliğindedir.
→ Günlük hayatta Hz. Peygamber'i (sav) örnek alan müminler, kurdukları şehirlerde de Medine'yi örnek alırlar. Medine'de sıkça karşılaştığımız çıkmaz sokakları, kendi şehirlerinde de sıklıkla kullanırlar.
→ İlk örneklerine Medine'de rastladığımız çıkmaz sokakların yine en önemli kullanım amacı mahremiyeti sağlamadır.