Arama
Halk takvimi nedir? Halk takviminin gelenekleri nelerdir? Halk takvimindeki tahminler yanılır mı? İstanbul'un kendine özel halk takvimi var mı?
Anadolu'nun bir yerinde, ayın gökyüzündeki şeklinden hava durumu tahmin edilir. Yağmursuz bir güz, gelecek yazın kurak geçeceğinin habercisi olur. Gülü dermenin bir zamanı, leyleklerin bacalara yuva yapmasının bir tarihi vardır. Cemreler toprağa düştüğünde biliriz ki bahar gelmiş, havalar ısınacak. İnsan, var olduğundan beridir doğa olayları ve dünya üzerinde merakını gizleyemedi. Devamlı surette güneşin doğuşu ve batışıyla ilgili rutinliği fark ettiğinde zamanı oluşturdu. Zaman içindeki tekrarlar da takvimi meydana getirdi. Buna göre halk takvimi nedir? Halk takviminin gelenekleri nelerdir? Halk takvimindeki tahminler yanılır mı? İstanbul'un kendine ait halk takvimi var mıdır? İşte, bizim kültürümüze ait, birçoğumuza çok tanıdık gelecek halk takvimimiz…
Gece ve gündüz, güneşin doğması ile batması arasındaki zaman dilimleridir. Ancak batı geleneğinden farklı olarak yerel takvimde gün, akşam güneş battıktan sonra başlar. Örneğin, perşembe günü güneş battıktan sonrası, ertesi gün güneş batmasına kadar cuma sayılır. Haftanın günleri de herkesçe bilinen resmi adları yanında farklı olarak adlandırılabilir.
Denizli'nin Çal ilçesinde haftanın günlerinden Pazar gününe "Gireği" gün denilmektedir. "Gireği" sözcüğü Rumca bir sözcüktür. Pazartesi günü Pazar, Salı günü Pazartesi, Çarşamba günü Işıklı, Perşembe günü Cuma akşamı olarak adlandırılır.
Gün adlarına Uşak - Dişkaya köyünden örnekler de bulunur. Pazar: Girey, Pazartesi: Gula Bazarı
Salı: Gula Bazar Ertesi, Çarşamba: Eşme Bazarı, Perşembe: Cumaşamı, Cuma: Cuma, Cumartesi: Cumartesi.
Ayların da resmi adlarının yanında daha farklı adlandırıldığı da görülür. Tarım, hayvancılık, meyvecilik işleri de kimi takvimlerde ayları daha uzun, daha kısa dönemleri belirten isimler almaktadır. Koç Ayı- koç katımının yapıldığı ay, orak ayı- ekinlerin biçme işinin yapıldığı ay, kiraz ayı- kirazların yetiştiği ay…
Halk takvimleri ay adlarını genellikle günlük yaşam ve üretimden alır. Yılın ilk ayı Mart'tır. Aylar: mart, abrul(nisan), mayıs, kiraz(Haziran), orak(Temmuz), ağustos(harman), üzüm(Eylül), gazel-avara(Ekim), koç-koç katımı(Kasım), karakış(Aralık), zemheri(Ocak), gücük(Şubat) tır.
Hayvancılıkla ilgili kelimeleri ay adlarını göstermek için kullanmak kültürümüzde eski bir gelenektir. 12 Hayvanlı Takvim'e göre dünyanın ömrü üç milyon altı yüz bin yıldır. Bu süre 36 Ven'dir. Her Ven on bin yıldır, on iki yıl bir devirdir. Bir yıl on iki ay, bir ay dört hafta ve otuz gündür. Türk Takvimi'nde on iki yıl bir devir yapar, on iki yıllık devir Küskü (sıçan), Ot (öküz), Pars, Tavşan, Luy (balık), Yılan, Yunt (at), Kos (koyun), Datuk (tavuk), İt ve Tonguz (domuz) aylarından oluşur.
Halk takvimlerinin büyük çoğunluğunda yıl, kasım ve hıdrellez olmak üzere iki bölümden oluşur. 'Kasım', Kasım ayının başında başlar ve Hıdrelleze kadar yani Mayıs ayına kadar sürer. Bu süre kış mevsimidir. Hıdrellez ise 6 Mayıs'ta başlar, Kasım'a kadar olan süreyi kapsar ve yaz mevsimidir.
Kış devresi 45'er günlük Kasım, Zemheri, Hamsin adlı üç ana bölüme ayrılır. Tamamı 180 gün olarak kabul edilen kış devresinin ilk 135 günü yani Kasım-Zemheri-Hamsin aylarına "sayılı" ya da "hesaplı" adları verilir. Bu devre kışın en şiddetli olduğu süredir ve insanlar tarafından uygun tedbirler almak üzere hesaplanır.