Arama
Hüsn-i hat nedir? Bir hattat nasıl yetişir?
Hüsn-i hat sanatı, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi'ne kaydedildi. Böylelikle Türkiye'nin somut olmayan kültürel miras listelerindeki unsurlarının sayısı 21'e ulaştı. Varoluşunu Allah kelamına borçlu olan ve O'nun sözlerinin aktarılmasına adanan hüsn-i hat, en güzel şekli ile sure ve hadislerin yazılmasında kullanıldı. Peki, hüsn-i hat nedir? Bir hattat nasıl yetişir? Hüsn-ü hat çeşitleri nelerdir? Gelin, bu kıymetli geleneksel sanatımıza daha yakından bakalım.
Abdülfettâh Efendi'nin celî sülüs bir levhası
🔸
Talebe bu harfleri hocasının tarifine uygun bir şekilde çalışarak yeniden yazar ve ertesi ders tekrar getirir. Üstadı bir kusur görürse, aşağıya tekrar bir çıkartma yapar.
Her hafta hocaya devam etmek ve istidadı olmak şartıyla, üç-beş yılda bütün merhaleler geçilebilirdi. Çalışmasını tamamlayan hattat, namzedine üstadının vereceği diploma, bunu almayı hakkedene yazılarının altına imza koyabileceği hususunda bir izin vesikasıdır. Bu imza salâhiyetini almaya icâzet almak, bu husustaki yazılı vesikaya da icâzetnâme denir.
Yazıların altına imza konurken, "bunu yazdı" manasına Arapça "ketebehû" kullanıldığından bu diplomanın bir adı da ketebe kıtasıdır.
Sultan Abdülmecîd'in celî sülüs zer-endûd levhası
🔸
Talebe, hattat unvanını almaya hak kazanınca, ekseriya bir câmide icazet cemiyeti tertip edilir; yapılan bu merasimle, yeni hattatın o arada tezhiplenmiş yazısı, zamanın hat üstatlarından müteşekkil ve bizzat hazır bulunan bir "hat jürisi"ne arz olunur. Bazen hoş hâdiselere de vesile olan bu icâzetnâme geleneği, zamanımıza kadar titizlikle devam edegelmiş, herhangi bir sebeple vaktinde icâzet alamamış büyük hattatlar bile, ilerlemiş yaşlarında da olsa bu kaideyi bozmamışlardır.
Gittikçe arınarak estetiğin zirvesini XIX.- XX. yüzyıllarda bulan Osmanlı hat sanatında asıl olan, yazıların okunabilmesidir. Ancak, sanat cihetinden esas olan da, hattın çizgilerindeki o saltanatlı güzelliğin fark edilmesidir."
Prof. Uğur Derman'ın Fikriyat'taki yazısının tamamını okumak için tıklayın
İbrahim Rodosî'nin sülüs-nesih bir kıt'ası
🔸
💠 Kur'an-ı Kerim'den ayet ve sureler, hadis-i şerifleri, veciz söz ve beyitler hüsn-i hatla yazılır. Ölçü ve kaidelerine uyularak meydana getirilir.
💠 Hüsn-i hatta sülüs, celi sülüs, nesih, muhakkak, reyhâni, tevki', rika', kûfî, siyâkat, ta'lik, celi ta'lik, dîvânî, celi dîvâni, rik'a, gubari gibi yazı türleri bulunmaktadır. Bu yazı çeşitlerinden önemli bölümleri Selçuklu, Osmanlı dönemlerinde ferman, berat gibi devlet yazışmalarının yanı sıra dini yapılarda icra edilerek günümüze kadar geldi.
◾▪ Kufi: İslam coğrafyasının en eski yazı çeşididir. Hz. Ali'nin Kufe'yi merkez olarak seçmesinin ardından burada gelişti. Köşeli, çetin denilebilecek bir üsluba sahiptir. Bu biçim giderek inceldi, kıvrımlar kazandı ve ayrı bir güzelliğe kavuştu.
◾▪ Muhakkak: Özellikle Kur'an yazımında kullanılır. Harflerin belirgin olduğu, giriftlikten uzak bir stile sahiptir. Kufî'den sonra geliştirildiği tahmin edilen Muhakkak yazı biçiminin boyutu büyükçedir. Bu özelliği onun 16'ncı yüzyıldan sonraki kullanımını azaltmıştır.
İslam coğrafyasının vazgeçilmez sanat alanı hüsnü hat çeşitleri
Abdullah Zühdi Efendi'nin sülüs-nesih bir kıt'ası
🔸
◾▪ Reyhâni: Muhakkak hat yazısının küçük yazılışı denilebilir. Kur'an yazımında kullanılır. Ancak geniş yer kapladığından varlığını fazla sürdürememiştir.
◾▪ Sülüs: Ümmü'l-hutût (yazıların anası) denen sülüs, levha, kitap başlığı gibi her çeşit gaye için Emevi Devleti'nin son devrinden itibaren kullanılmaya başlandı.16. yüzyıldan itibaren de bütün İslam dünyasında muhakkakın yerini aldı.
◾▪ Nesih: "Hükmünü ortadan kaldırmak, bir eseri istinsah etmek" anlamına gelir. Kitap istinsahında ve basma eserlerde yaygın biçimde kullanılan bir yazı çeşididir.
◾▪ Rik'a: Çabuk yazılmaya çok elverişli bir yazı türüdür. Osmanlı da bazen vakıf işlerinde, genellikle Kur'anların son dua sayfasında ve öğrencilerin sülüs ve nesih icazetnamelerinde (diploma) hattat hoca tarafından yazılan tasdik makamındaki yazılarda kullanılmıştır. Bu yüzden bu yazıya icâze veya hatt-ı icâze denilmiştir.
Muhsinzâde Abdullah Hamdi Bey'in sülüs levhası
🔸
◾▪ Râkım, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hasan Rıza Efendi, Sâmi Efendi, Yahya Hilmi Efendi, Bakkal Arif Efendi, Mehmet Şefik Efendi, Kayışzade Hâfız Osman, Necmeddin Okyay, Mustafa Halim Efendi ve Hamit Aytaç gibi güzide sanatkârlar, Türkler arasından yetişti.
📌Fikriyat'ın kıymetli yazarlarından Uğur Derman da ömrünü İslam sanatlarına ve bilhassa hüsn-i hatta vakfetti. Hocamızın hat sevgisi üniversitede yıllarında başladı ve bu aşk zamanla dallanıp budaklandı. Derman'ı bu alana yönlendiren Haydarpaşa Lisesi'nden hocası Mahir İz oldu. Bu yönlendirmeler ve içerisinde başlayan aşk neticesinde hocamız, 1955'de Üsküdar'ın manevi zatlarından Necmeddin Okyay'a talebe olup icazet aldı. Devam eden yıllar içinde Prof. Dr. Süheyl Ünver, Macid Ayral ve Halim Özyazıcı gibi büyük zatlardan istifade etti.
📌 Prof. Uğur Derman, Medresetü'l-Hattâtîn Yüz Yaşında, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, İslâm Kültür Mirâsında Hat Sanatı, Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli, Emin Barın Hat Koleksiyonu, Doksandokuz İstanbul Mushafı, Kādıasker Mustafa İzzet Efendi Hilyesi gibi eserleri ile hat sanatının tarihine, inceliklerine ışık tutmaktadır. Hoca bu emekleri ile kuşaklar arasında bu hasletlerin taşınması gibi hürmet gösterilmesi gereken çok kıymetli bir vizyonu ihya etmektedir.
Prof. Uğur Derman'ın Fikriyat'taki tüm yazıları için tıklayın