İbn Haldun'un şehirleri

İbn Haldun, hayatının tamamını uzun ve bıçak sırtı bir yolculuğun içinde yaşayarak geçirmiş yalnız bir filozof, nam-ı diğer; âllame. Şehirler, ülkeler ve yollar boyunca kendini aramaya koyulmuş görkemli bir yıldız olarak ışığının parlaklığı yedi asır sonrasına bile miras ve de yadigâr. 'Coğrafya kaderdir' diyen bir düşünür Haldun. Hayatının ilk 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, dört yılını yine doğduğu topraklar olan Tunus'ta, son 24 yılını ise Kahire'de geçiren bir gurbet yolcusuydu. Batı ile Doğu arasında geçen ömrü, kaderin bir cilvesi denilebilecek şekilde hem Doğu hem Batı sayılan Mısır topraklarında nihayet buldu. İçinden sürgün, zindan, siyaset, ilim, yolculuk ve yalnızlık geçen şehirlerini onun o 'fırtınalı' ömründen ayrı düşünmek mümkün değildi. Zaten otobiyografik eserine verdiği isim bile et-Tar'if bi-İbn Haldun ve Rıhletuhu Garben ve Şarkan/İbn Haldun'u Tanıma, Batı'ya ve Doğu'ya Gezileri hayatını özetleyen bir açıklama gibidir. Âllame'nin ciğerini yakan ilk oksijeni içine çektiği coğrafi nirengi, bir hayatın başlangıcıydı Tunus. İbn Haldun aslen Endülüslüydü ve 27 Mayıs 1332 tarihinde Mağrip topraklarında doğdu. '1332 Mayıs sonu Ramazan başında Tunus'ta doğdum. Ergenlik çağına kadar rahmetli babamdan terbiye gördüm' diyerek özetler başlangıç hikâyesini Haldun. Meşhur yedi kıraati, ifrad ve cem yöntemleriyle 21 hatimde hocası el-Batarni'ye burada okudu. Bu şehirde şiir ezberledi, usül öğrendi, ilim tahsil etti, meclislerde bulundu, beyitler okudu. 'Kara veba' salgınıyla ailesini, dostlarını, hocalarını ve bütün sevdiklerini kaybettikten sonra bir başına kalınca 20 yaşındayken ayrıldı çok sevdiği Tunus şehrinden. 1378 yılında atalarının eserleri, ocakları ve mezarları bulunan baba evine döndüğünde artık 46 yaşındaydı. 26 yıl sonra döndüğü ata ocağında bu kez yalnızca dört yıl kaldı. Burdaki evi hâlâ dimdik ayakta ve itinayla korunuyor. Haldun'u doğuran bir anne olarak Arap-Osmanlı-Afrika esintilerinin kültürel hinterlandında hayat bulan Tunus, bir 'kapılar' şehridir. Binlerce kapıdan oluşan bir şehirde, yüz binlerce anahtar keşfeden İbn Haldun, doğduğu şehre benzeyen zihniyle Tunus gibi bir filozoftur. Ve hâlâ el-Medine kapısında bekler ruhu. Ünlü mimar Le Corbusier'in; 'Şehirleşme, hayatın bir göstergesiyse, Cezayir insana dair değişimin mimari başyapıtıdır' diye tanımladığı Cezayir, boydan boya Atlas Dağları ile örülerek Akdeniz kıyısına sarkıtılmış bir Kuzey Afrika incisi olarak bilinir. 1352 yılında Tunus'tan yola düşen İbn Haldun, çöl ve denizin ülkesi Cezayir'e gelerek, burada; Biskera, Kosantine, Bicaye ve Tilimsan gibi şehirlerde yaşar. İlk Cezayir seyahati iki yıl sürse de ikinci gelişi oldukça görkemli bir misafirlik sayılır. Haldun, 1375 yılında bir görev için Biskra'daki Davadid Berberilerine gönderildi. Ardından Tilimsan ile Biskra arasında bulunan İbn Selame adlı kalede bütün meşgalelerden uzak bir şekilde dört yıl kalarak el-İber'i yazmaya koyuldu. daha sonra ata toprakları yola revan oldu. İbn Haldun, 1354'te Merini Sultanı Ebu İnan'ın daveti üzerine Merinilerin başkenti Fas'a geldi. Fas, El-Memleke El-Mağribiyye, yani Batı Krallığıydı. Haldun, ilim ve siyasetin ördüğü entrikalarla Fas'ta 25 yaşında zindana atıldı. Burada atıldığı zindanlardan 200 beyitlik bir af kasidesiyle 27 yaşında çıktı. Fas yılları ilim tahsili, şiir, nesir ve hitabet dersleriyle geçti. Mağripli-Endülüslü ilim adamlarıyla sohbetleri, Fas kütüphanelerini ziyaretleri ve usulüyle icra ettiği sır kâtipliğiyle hatırlar Fas yıllarını. İbn Haldun, devleti akarsuya, şehri ise akarsu sayesinde yeşillenen bir toprağa benzetir. Haldun 1362'de Cebelitarık'ın karşı kıyısına geçerek, ata yurdu Endülüs topraklarına ayak bastı ve Gırnata emiri V. Muhammed'in verdiği bir görevle barış anlaşması yapmak üzere Kastilya Kralı Zalim Pedro'ya elçi olarak gönderildi. 1374'te bir kez daha geldi bu kırmızı şehre ve bir kez daha geri döndü Mağrip'e. Soyunu Âl-i Cengiz'e nispet eden Timur, 1400 yıllarda Ön Asya'yı kasıp kavurduktan sonra gözünü Ortadoğu'ya dikti. Ve Sahipkıran Emir Timur ile Âllame İbn Haldun'un tarihe geçecek o meşhur buluşması gerçekleşti. Fatih ile fakih, cihangir ile filozof, sultan ile âlim, kılıç ile kalemin karşılaşması gibi; zıt ve cazip. Timur'un Şam önlerine geldiğini öğrenen Memluk Sultanı Ferec, yanına İbn Haldun'u da alarak Kahire'den Şam'a geldi ama yokluğunda iktidarına kastedileceği haberini alması üzerine Haldun'u Şam'da bırakarak tekrar Mısır'a geri döndü. Emir Timur ile başbaşa kalan Şam'ı, kılıç kahrından, harap olmaktan ve o dehşetli gazaptan kurtarmak için Haldun'un yegâne önerisi bir heyet göndererek Emir'den eman dilemekti. Timur'u Topal Kasırga olarak tasvir eder Haldun. Bir heyetle ordugâhına giderek Timur'la görüşür. Uzun uzun sohbetler ederler, isteği üzerine Mağrip'i anlatır Emir'e, karşılıklı hediyeleşirler. Timur, İbn Haldun'u çok severek beraberinde payitahtına, yani Semerkand'a götürmek istese de, Haldun bu teklifi usulünce reddederek Kahire'ye döner. Ama Dımışk, Timur'un gazabından kurtulamaz. Şam'a yürüyen Timur, ölüm saçarak ilerler, şehri büsbütün harap eder. Yezid'in Emevî Camii'nin yakınında bulunan Bâbü's-sagîr Mezarlığı'ndaki ihtişamlı kabrini bularak mezarını açtırır, kemiklerinin yaktırılması emrini verdirir. Bir araya topladığı Yezid taraftarlarını ise Ümeyye Camii'ne doldurup katlettirir. Timur, Kahire'ye değil Semerkand'a doğru sürer atını. İbn Haldun'u yanında götürseydi, Osmanlı'yla savaşır mıydı bilinmez. İbn Haldun yaşadığı şehirler, kentler ve ülkeler arasında en tutkulu, en başka ve en çok 'evrenin anakenti, dünyanın gül bahçesi, insan türünün arı kovanı' olarak nitelediği Kahire'yi sevdi. Şöyle niteler Kahire'yi İbn Haldun: 'Dünya incisini, âlem bahçesini, milletler mahşerini, karınca gibi insanları, İslam'ın eyvanını ve iktidar koltuğunu gördüm. Çevresinde köşkler, konaklar görünüyordu. Ufuklarında hankâhlar ve medreseler parıldıyordu. Bilginlerden oluşan dolunaylar ve yıldızlar ışıyordu. Nil denizi kıyısı cennet ırmağını ve gökyüzü suları kopuş kaynağını andırıyordu. Suyu, susuzu, hastasını suluyordu. Dalgaları onlara meyveler ve hayırlar sağlıyordu. Kalabalıkları yutan kent sokaklarında nimetlerle dolu çarşılarında dolaştım' Tunusî, veliyüddin, hadramî, maliki, mağribî, âllame. Nam-ı diğer İbn Haldun. Doğduğu ev ayakta ama mezarı yüzyıllardır kayıp. Ölüm uykusunu emanet ettiği en sevdiği beldede isteyerek kaybolmuş sanki. Cemil Meriç'le onu şöyle tanımlar 'Tunuslu filozof bir kartal gibi yükselir bulutlara.' Lacivert dergi

İbn Haldun'un şehirleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Fatma Bayram'ın yeni eseri İyiler Yalnız Değildir'den 30 alıntı

Ayet ve hadisler ışığında kadın

Nuri Pakdil'in unutulmaz sözleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Fatma Bayram'ın yeni eseri "İyiler Yalnız Değildir" TK Kitap'tan çıktı!

Fatma Bayram'ın yeni eseri İyiler Yalnız Değildir'den 30 alıntı

Ayet ve hadisler ışığında kadın

Filistin'de kadın ve çocuk olmak

Kadın sahabilerin İslam'a hizmeti

Nuh Tufanı kopuyor I İnsanlığın hayata yeniden başlaması

Arama

İbn Haldun'un şehirleri