Arama
İslam mimarisinde dinlenme köşesi: Bahçe
Yüce kitabımız Kur'an-ı Kerim'de cennet bir bahçe olarak detaylarıyla tasvir edilmiş ve müminlere altında ırmaklar akan mekanlar müjdelenmiştir. İslam geleneğinde bahçelerin oluşmasında çıkış noktası olan bu ayetler, peyzaj mimarlığının da İslam medeniyetinde gelişmesine ve önemli bir yere sahip olmasına neden olmuştur. Peki, İslam mimarisinde bahçe kültürünün ve peyzajın yeri ve önemi nedir?
📌 8. yüzyıldan itibaren İslam'ın Kuzey Afrika ve İran'a doğru yayılmasıyla beraber, İslam mutfağı, müziği, kıyafeti, mimarisi ve edebiyatı diğer kültürlerden etkilenecek ve onları da etkileyecek bir boyut kazanır.
📌 Orta Çağ'ın en büyük seyyâhı İbn Battûta; 1325 - 1354 yılları arasında Pekin, Kalküta, Buhara, İstanbul, Granada ve Timbuktu'yu içine alan seyahatinde yeni tatları ve manzaraları, karşılaştığı memleketlerin ve insanların alışılmadık yönlerini, örflere ve anıtlara aynı ilgiyi göstererek kaydeder.
📌 Bu gezgin coğrafyacılar, toplumları anlatmanın yanı sıra peyzajı da ayrıntılı bir şekilde gözlemler. Sıklıkla da İslam dünyasının bir parçasını diğeriyle, Sevilla'nın ırmak manzarasını Dicle ve Nil'le ya da Bağdat'ı Kahire'yle karşılaştırır.
Peyzaj nedir?
Belirli bir noktadan bakıldığında görüş açısına giren doğal, kültürel varlıkları kapsayan ve bunların bir araya getirilerek oluşturulduğu kompozisyon.
📌 Selçuklular bahçe oluşturmak için çiçekler ve ağaçları kült bir düzen içine sokmak yerine; çeşitli ekler ve müdahaleler yaparak, bahçeye kendiliğinden gelişmiş görüntüsü kazandırmayı tercih ettiler.
📌 Tarih, coğrafya ve bibliyografya alanlarında önemli eserler veren Osmanlı alimi Kâtib Çelebi'ye göre Selçuklu Sultanı Alaeddin, Konya'da tepelerden inip sulanan bahçelerden geçerek kente doğru akan suyu, kentin kenarında bir su deposuna yönlendirir. Bu şekilde şehrin çevresinde yer alan meyve bahçelerinin ve bahçelerin oluşmasını sağlar.
Bilgi Notu:
Bahçelerin bu kadar gündemde oluşu, bir şehrin ne kadar ilerlediğinin de göstergesidir. Önemli bir imar sistemi olarak o dönem birçok Selçuklu şehri bahçelerle donatılır.
📌 Eserlerinde yaşanabilirlik ilkesini esas alan Turgut Cansever, İslam geleneğinde bahçelerin, ayetlerde geçen "altından ırmaklar akan bahçeler" olduğunu ifade eder.
📌 Üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülü alan isim, İslami cennet tasavvurunun unsurları olarak çeşit çeşit meyvelerin ve gölgeli ağaçların bulunduğu, renk renk çiçeklerle şırıldayan suların aktığı bahçeleri, hayatın asli bir unsuru olarak değerlendirir.
📌 Dinimizdeki cennet tasvirleri, dünya bahçelerinin estetik yönden gelişmelerine büyük katkı sağladı. Cahar-bağ denilen bahçe tipleri pek çok yerde cennet bahçeleri olarak model alındı.
Cahar – bağ bahçe tipi nedir?
Dört parçalı planda, her kısmının ortasında bir havuz şekilde tasarlanan, birbirinden farklı uzunluktaki iki aksın kesişmesi ile meydana gelen, su kanallarının olduğu bahçe planlarıdır.
📌 Merkezi bir havuz veya şadırvan etrafında cennetteki dört ırmağa tekabül eden dört akarsuyu bulunan bu bahçe tipi, bütün İslam dünyası bahçelerine ilham olduğu gibi pek çok dünya medeniyetini de eşsiz peyzaj mimarisiyle yakından etkiledi.
Bilgi notu:
İslam bahçeleri sadece sıcak iklim şartlarını minimize eden yerler değil, aynı zamanda dinlenme ve tefekküre de fırsat tanıyan sessiz bir yer ihtiyacının da giderildiği gezinme mekanıdır.
📌 Endülüs'teki Elhamra Sarayı da cahar-bağ tasarımına dayalı, dünya bahçelerini de tesiri altına alan bir dizi avlu bahçesidir. Erken İslam Bahçeleri olarak da adlandırılan bu bahçeler, iklim koşullarının da bir sonucu olarak su ve gölge üzerine bir tasarıma dayanır.
📌 Tefekkür bahçeleri olarak da ifade edilen Endülüs'teki İslami Bahçeler, var olan bitkilerin bir anlamda botanik müzesidir.
Bilgi notu:
Endülüslü Halife Abdurrahman, dünyada var olan çiçek ve ağaçları sergilemek için, sarayın bahçesine dikilmek üzere Hindistan, Suriye ve Anadolu'dan nar ve yasemin, İran'dan sarı gül getirtmiştir.