Arama
İstanbul’un tarihi dokusuna renk veren motifler
Klasik sanatımızda kullandığımız motifler kimi zaman bir bayrakta sembol olmuş, kimi zaman bir halıda aşığın yarine sevgisini anlatan bir destan, kimi zaman da edebiyatta yansımasını bulmuştu. Orta Asya'dan itibaren Türklerin sanatında önemli bir yer teşkil eden motifler, günümüze kadar ulaşmış ve İstanbul'un her noktasına ayrı bir güzellik katmıştı. Hatta öyle ki tıp tarihinde dahi kendilerine bir yer edinmişlerdi. İşte İstanbul'un tarihi dokusuna renk veren motifler...
İstanbul'da kartal motifine nerelerde rastlarız?
📌Sultan Ahmet Camii çarşısının yerinde eskiden mevcut olan Büyük Bizans Sarayı'nın yerinde bugün saray mozaiklerinin sergilendiği Mozaik Müzesi'nde yer alır.
📌Göklerin hâkimi kartal ile tamamen toprağa ait olan yılanın iyi ile kötünün boğuşma sahnesi gibi yorumlanan bu mozaik eser, beşinci yüzyıldan günümüze ulaşmış bir parçadır.
Mozaik Müzesi'ne nasıl gidilir?
📌Anadolu'da kartal motifine sıklıkla rastlanıyordu. İstanbul'a gelindiğinde ise bu yoğunluğun azaldığını görürüz.
Anadolu'da özellikle Selçuklu sanatında sık sık rastladığımız kartal motifi, medrese, cami ve mezar taşlarında görülür. Osmanlı sanatında çok fazla yer almasa da özellikle minyatürlerde karşımıza çıkar.
📌Dolmabahçe Sarayı Camlı Köşk'ün kalem işi süslemelerinde de kartal motifi boyutlu olarak yapılmıştı.
Nergis motifinin taşıdığı simgeler
📌Osmanlı'da çiçek yetiştiriciliğinde nergisin zerrin kadeh denilen yalın kat türünü yetiştirmek çok rağbet görmüştür.
📌Halk arasında günümüzde Nergis olarak adlandırılan bu çiçek, zerrin ismiyle de anılmaktadır.
📌Çinilerde ve duvar resimlerinde sıkça kullanılan zerrin, kitap saylarında da resmedilmiştir.
16. yüzyılda yazılmış olan ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde yer alan çiçeklerle ilgili bir kitapta nergis için "Peygamberin Gözü'' benzetmesi yapılmaktadır. Sufi anlayışında "Allah'ın gözü üzerinde'' anlamını taşıyan vav harfi gibi nergise de peygamberin gözü anlamı yüklenmiştir.
İstanbul'da nergis motifine nerelerde rastlarız?
📌Topkapı Sarayı Müzesi Harem Dairesi'nde yer alan geç dönem bezeme unsurlarında, ahşap üzeri dolap ve oda kapılarında yer alan şükufe çalışmaları içerisinde zerrin karşımıza çıkar.
📌Ayrıca Şükufename'de ise birçok nergis motifi tek tek sayfalarda işlenmiştir.
Edebiyatımızda nergis mazmunu
Divan şairlerinin en çok ilgilendikleri çiçeklerden biri de nergistir. Daha çok beyaz ve sarı renkli taç yaprakları, çiçek kısmının yuvarlak olması, suya ihtiyaç duyması, taç yapraklarının yere yakın ve eğik olması, kokusuz ve meyvesiz olması, ince ve zarif görüntüsü açısından kullanılmıştır.
📌Bu bakımdan nergisin klasik Türk şiirindeki temel işlevi; sevgilinin gözü ile benzerlik ögesi olarak değerlendirilmesine dayanır.
"Bu ne yüzdür bu ne gözdür bu ne zülf ü bu ne bâlâ
Biri lâle biri nergis biri sünbül biri tûbâ"(Ahmedi)
Zencerek motifinin taşıdığı simgeler
📌Birbiri içinden geçerken hiyerarşik bir güzenle bir alttan bir üstten geçen iplerin oluşturduğu, yeri geldiğinde girift bir yapıya dönüşebilen bir motiftir.
📌Bu motif genel olarak güç, birlik ve saadeti simgeler.
📌Genel olarak zencerek dense de usta ağzı ile saadet düğümü ismi de verilir.
📌Devamlılığı, devinimi ve sonsuzluğu simgeleyen bu motif, antik Yunan, Roma ve Bizans ikonografisinde de kullanılmıştır.
Bu motif kitap süslenmelerinde, anadolu Beylikleri devri ve erken Osmanlı sikkelerinde muhtelif unsurlar ile birleştirilip kullanılmaya devam edilmiştir.
İstanbul'da zencerek motifine nerelerde rastlarız?
📌Orta Asya sanatında kullanılan, tezhip ve kalem işi sanatında da sıklıkla karşımıza çıkar.
📌Zencerek günümüzde tıp sembolü olarak kullanılmaktadır. Sonsuz ve sağlıklı yaşamın simgesi Lokman Hekim tabiri ile özdeşir.
📌Şifa taslarında da kullanılan bu motif, tıp dünyasınca benimsenmiştir. Motifin başı yılan başı, sonu da yılan kuyruğu olarak resmedilmiştir. Bunun kullanımı Orta Asya kültüründen gelmektedir.
📌Selçuklu şifahanelerinin duvarlarında yılan şeklinde geçme motifin kullanılması olması da bu geleneğin bir tezahürü.
Bu motifin en ilginç örneklerinden biri Topkapı Sarayı Müzesi'nde bulunur. 3. Ahmed Çeşmesinin üzerinde bulunan motif ise mermer üzerine işlenmiştir.Minyatürler ve kalem işi sanatımızda da kaşımıza çıkar.
3. Ahmed Çeşmesi'ne nasıl gidilir?