Osmanlı'nın salgın hastalıklarla mücadele için kurduğu hayır eseri: Gureba Hastanesi

📌Vakıflar, toplumun sorunlarını gidermek ve yaşanan zorluklara karşı yardımcı olmak için kurulan dayanışma kurumlarıdır. Sosyal dayanışmanın en güzel örneklerinden biri olan vakıflar, İslam'ın ilk devirlerinden beri görülürdü. 📌Hz. Peygamber'in (sav) bir binek hayvanından, silâhından ve vakfettiği arazilerden başka mal bırakmadığı rivayet edilir. (Buhârî, 'Veṣâyâ', 1) (x) Vakıfların görevleri nelerdir? ➡ Vakıflar, tarih boyunca Müslüman toplumlarda sosyal dayanışmayı güçlendirmede, toplumsal ihtiyaçları karşılamada ve adaleti korumada önemli görevler üstlendi. Yüzyıllar boyunca eğitim, sağlık, barınma gibi hayatın her alanında kişilerin ihtiyaçlarını gidermeyi amaçladı. Yolcular, yoksul halkın ücretsiz tedavisi gibi çeşitli vakıflar oluşturuldu. 📌Bu vakıflardan biri de Bezmiâlem Valide Sultan'ın bulaşıcı hastalıklarla mücadele edilmesi için yaptırdığı ve asırlardır hizmetine devam eden Gureba Hastanesi'ydi. İlk önce bu önemli hastaneyi yaptıran valide sultanı tanıyalım 👇 📌 Bezmialem Sultan, II. Mahmut'un ikinci kadınefendisi ve Abdülmecid'in validesiydi. O, ömrünün sonuna kadar yaptırdığı hayırlarla Osmanlı'nın en hayırsever valide sultanı olarak nam saldı. Servetini fakirleri doyurmak, ihtiyaçlarını gidermek, rahmet ve şükranla anılmasına vesile olacak pek çok hayır eseri yaptırma yolunda harcadı. ➡ Bezmiâlem Valide Sultan, dikkat çekici bir özelliği vardı. Mahalle aralarında dolaşarak yardıma muhtaçlara elini uzatır, yetim ve kimsesiz kızları evlendirir, borcunu ödemeye gücü yetmeyen ve hapse düşmüş kişilere çeşitli mali ve nakdi yardımlarda bulunurdu. 📌 İnce ruhlu, şefkat ve merhamet sahibi Bezmiâlem Valide Sultan yakalanmış olduğu amansız bir hastalık sonucunda 46 yaşında vefat etti. Aynı gün Sultan II. Mahmud Türbesi'ne defnedildi. (x) Bezmialem Valide Sultan'ın yaptırdığı hayırlar… 🔸 Şehzadesi Abdülhamid'i 13 yaşında çiçek salgınında yitiren Valide Sultan, halka ücretsiz hizmet vermesi amacıyla kurduğu Vakıf Gureba Hastanesi'ni inşa ettirdi. Günümüzde de bu misyonu devam ettiren hastanenin kuruluş hikayesine, burada tedavi olan hastalara verilen hizmete daha yakından bakalım👇 📌II. Mahmut döneminde payitahtı sarsan birçok salgın yaşandı. Özellikle 1811-1813 yıllarındaki veba salgını, şehri adeta esir altına aldı. Öyle ki günde ölü sayısı iki bin civarına kadar çıkmıştı. 📌Zaman zaman patlak veren veba salgının yanı sıra kolera da görülüyordu. Bu felaketlere şahitlik eden Bezmiâlem Sultan, oğlu Abdülmecid'in padişahlığı döneminde şahsi geliriyle şehirdeki halk için çeşmeler, sıbyan mektepleri, fakir fukuralara halkın yararlanabileceği hayır eserleri yaptırdı. (x) Osmanlı'da yayılan kolera salgınına karşı alınan tedbirler 📌19. yüzyılda İstanbul'u derinden sarsan bulaşıcı hastalıklarla yeterli mücadele edilemedi. Veba salgını ve ilk kolera salgınında sokaklarda ölenlerin etkisiyle Bezmialem Valide Sultan, yoksul Müslümanlar için bir hastane açmaya karar verdi. Vakıf Gureba, Gurebâ-yi Müslimîn gibi çeşitli isimlerle de anılan hastanenin bugünkü resmî adı Bezmiâlem Vâlide Sultan Vakıf Gureba Hastahanesi'dir. 📌 Bezmiâlem Valide Sultan'ın hastaneyi yaptırmasıyla ilgili rivayetlerden biri de gördüğü rüyaydı. Buna göre rüyası 'Öyle bir hayır işleyeceksin ki dünya durdukça 200 erkek senden hayır ile bahsedecek' diye yorumlanınca 200 yataklı bir hastane inşa ettirmeye karar verdi. (x) 3 hükümdarın yaptırdığı 3 hastane 📌 Bir diğer rivayete göre ise Bezmiâlem Valide Sultan, halka arasında dolaşırken bir hasta ile karşılaştı. Yatarak tedavi edilmesi gereken bu kişi için Cerrahbaşı Halil Efendi güçlükle hastane buldu. Bunun üzerine Valide Sultan, yoksul halk için bir hastane yaptırmaya karar verdi. 📌Hastanenin bütün masrafları Valide Sultan tarafından karşılandı. Bina inşasında insanların salgın hastalıklardan etkilenmemesi gayesiyle, şehrin dışında yer alan oldukça havadar olan Yenibahçe çayırının arkasındaki arsa tercih edildi ve zamanına göre modern bir anlayışla inşa edilen edildi. 📌Gureba Hastanesi diğer adıyla Gureba-i Müslimin, dârüşşifâ geleneği içinde bu adla anılan ilk sağlık kuruluşuydu. Ayrıca Tanzimat döneminden sonra Müslümanlar için inşa edilen ilk vakıf hastanesiydi. 📌 Vakıf Gureba Hastanesi, halk için kurulan, modern manada Batı tarzı ilk hastaneydi. Halka, ihtiyaç sahiplerine, karşılıksız hizmet sunmak üzere kuruldu. 📌Vakıf dârüşşifâlar geleneği içinde 'hastane' ifadesi ilk defa burada kullanılmaya başlandı. 📌 1845 yılında yapımı tamamlanan hastane döneminde İstanbul'un en büyük kamu hastanesiydi. Yaklaşık 300 kişilik kapasitesi vardı. Bezmiâlem Valide Sultan'ın 1840-1851 tarihleri arasında hazırlanmış 14 vakfiyesinden biri hastaneye aitti. 📌Valide Sultan, inşası 1845'te tamamlanıp 1847'de faaliyete giren hastanenin halka karşılıksız hizmet vermesi için oluşturduğu gelir getiren vakıf mallarının çalışma ve işletme şartlarını belirttiği resmi vakfiyeler düzenlettirdi. 📌 Hastaneye oldukça önem veren Bezmialem Sultan, vakıf gelirlerinin yetmediği takdirde vakfettiği bütün malların bu hastanenin ihtiyaçları için karşılanması şartını da ilave ettirdi. 📌 Buna göre; hastane ile bitişiğinde bulunan cami, hastanenin önündeki çeşme, bir kârgir hamam, dokuz dükkân ve bunlara bağlı olan üç masura akar tatlı su, cami arkasında bulunan ağaç dikili bahçe evkaf-ı mazbute olmak üzere vakfedildi. 📌Geliri hastaneye vakfedilmiş önemli emlâk arasında Terkos Gölü ve etrafındaki mera, dükkan ve tarlalar bulunuyordu. 📌 Oğlu Sultan Abdülmecid, hastane masrafı için 1847 yılının Mart ayından itibaren her yıl Maliye Hazinesi'nden 1.000 kuruş verilmesini irade buyurdu. 📌Gureba Hastanesi'nin kadrosu Hekimbaşı İsmail Paşa ile Bezmiâlem Valide Sultan'ın kethüdası ve Darphane Nazırı Tahir Efendi tarafından belirlendi. ➡Hastane Nazırı, Tahir Efendi'ydi. Görevleri ise şunlardı: Hastanede çalışacakların sayısını hasta mevcuduna göre beyhude masraf olmaması için azaltıp çoğaltmak, yapılan bütün tayinleri kayda geçirmek, erzak, et, ekmek, odun-kömür, çamaşır ve bunun gibi temel ihtiyaç malzemelerini satın almak, hastaneye başvuran hastaların fişleri ile ilgilenmekti. (x) Osmanlı hastaneleri 📌 Hastanenin ilk kadrosu müdür, birinci ve ikinci tabip, birinci ve ikinci cerrah, birinci ve ikinci eczacı, sülükçü, havanzen, iki kâtip, maaş memuru, vekilharç, dört aşçı, başhademe ile otuz hademe, berber ve iki kapıcıdan oluşurdu. 1905 yılına gelindiğinde ise kayıtlarda 108 görevli olduğu görülür. 📌 Gureba Hastanesi'nde belli branşlardan uzman hekimler yer alırdı. Bunlardan bazıları şöyleydi: Dahiliye hastalıkları uzmanları (emraz-ı dahiliye mütehassısları), göz hastalıkları uzmanı (emraz-ı ayniye tabibi), kulak burun boğaz doktoru (emraz ve ameliyat-ı üzniye ve hançereviye tabibi), fizik tedavi uzmanı (masaj ve elektrik ve tedavi-i bil-mâ mütehassısı) operatör, operatör muavini, kimya ve bakteriyoloji şefi, deri hastalıkları ve frengi uzmanı (emraz-ı cildiye ve efrenciye). 📌 Hastanedeki görevliler her gün saat 9'da gelir, yarım saat sonra da görevlerine başlardı. Doktorlar öğlen, eczacılar 14:00'da memurlar ise akşam 4'te buradan ayrılırdı. 📌Tabipler, eczacılar ve idari görevliler nöbetleşe görevlerini sürdürürlerdi. Nöbet tuttukları 24 saat zarfında hastaneden 200 metreden fazla uzaklaşmaları yasaktı. Görevlerini her gün saat 12.00'de devrederlerdi. 📌 Gureba Hastanesi'ndeki hastabakıcıların görevleri vakfiyede belirtilir. Buna göre hastalara müşfik davranacak, hastaların yemeklerini mutfaktan getirip koğuş onbaşısının nezaretinde birer birer dağıtacak, kendi kendine yemek yiyemeyen ve ilaçlarını içmeğe muktedir olamayanlara yardım edeceklerdi. Ayrıca tabip izniyle koğuştaki hastalar hamama götürürlerdi. 📌Hastabakıcıların bir diğer görevi koğuşların temizliğine dikkat etmekti. Yatakları temiz ve düzgün tutmalarının yanı sıra cenaze nakli de görevleri arasındaydı. 📌 Ayrıca kendi kişisel temizliğine de dikkat etmeleri gerekiyordu. Ellerini daima temiz bulundurmaya, tırnaklarını sık sık kesmeğe ve haftada en az bir defa yıkanıp tıraş olmağa mecburdular. ➡ 1864 yılında Kafkasya'dan zorunlu göçe tabi tutulan Çerkesler Osmanlı'ya yöneldi. Uzun bir yolculuk sonucunda payitahta gelen göçmenlerin çoğu hastaydı. Kadın göçmenler Gureba Hastanesi'ne yatırıldı. Kadın hastaları bakmak için görevli 11 hastabakıcı kadın bulunuyordu. Hastane yoksul ve garip Müslümanların ücretsiz tedavi edilmeleri şartı vardı. 📌 Gurebâ-yi Müslimîn inşa edildiği devirde payitahtta Müslüman halkın yatarak tedavi olabileceği hastane sayısı oldukça sınırlıydı. ➡Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin dahiliye ve cerrahi klinikleri, kimsesiz ve bakıma muhtaç kimselere hizmet veren Hürrem Sultan Darüşşifası, akıl hastaları için ayrılan Süleymaniye, Atik Valide Nurbanu Sultan ve Sultan Ahmed Dârüşşifaları yatılı tedavi eden hastanelerdi. 📌 İlk önce hastaların tedavi olabilmesi için bir dilekçe ile başvurması gerekirdi. Sonrasında hastane nazırı, hastayı muayenesi yapılmak üzere baştabibe gönderirdi. Eğer tedavi edilebilir bir hastalığı varsa ve yatması gerekiyorsa hastanın adı yazılı olarak hastane nazırına bildirilirdi. 📌 Hastane nazırı bu yazının üstüne işaret koyup tarih attıktan sonra yatış işlemi başlardı. 📌Hastalar, eşyalarını ve kıyafetlerini görevlilere teslim etmeye, kendilerine verilen elbiseleri giymeye mecburlardı. Ayrıca belirtilen yatakta yatıp verilen kaplardaki yemeği en çok bir saat içinde yedikten sonra kapları iade etmeleri gerekiyordu. 📌 Yatan hastaların kıyafetleri üç günde bir sabahleyin hizmetçiler tarafından toplanıp temiz elbiseler verilirdi. Hastalardan çıkan kirli çamaşırlar yıkanırdı. 📌 Eğer gelen kişi vebalı ise o hastaların olduğu koğuşa, başka bir bulaşıcı hastalığı varsa bulaşıcı hastalık koğuşuna yönlendirilirdi. Bu sayede hastalıkların bulaşılma riski azalıyordu. 📌Karasu nedeniyle gözleri görmeyenler, daimi sağırlık, kötürüm, yatalak, abdâl, mecnûn ve miskin (cüzam) hastalığı bulunanlar ile çaresiz hastalıklara yakalanmışlar hastaneye kabul edilmezdi. 📌 Hastaneye gelen ziyaretçiler için de belli kurallar vardı. Erkek ziyaretçiler salı ve cuma günleri, Müslüman kadınlar yalnız pazar günleri öğleden ikindi zamanına kadar hastaneye girebilirdi. 📌 Ziyaret süresi normal koğuşlarda yarım saat, bulaşıcı hastalıklar koğuşlarında 10 dakikaydı. Bulaşıcı hastalıklar koğuşuna gireler dezenfekte edilmeden bırakılmazdı. Açıldığı günden beri hastanede yatan hastaların ilaçları ücretsiz olarak verilirdi. 📌 Hastane, ilk açıldığı dönemde İstanbul'da çiçek salgını vardı. Henüz resmi açılışı yapılmadan çiçek aşısı merkezi hizmeti verdi. Böylelikle Üsküdar, Beyazıt, Eyüp ve Bezmiâlem Valide Sultan Gureba Hastanesi'ndeki dört aşı merkezinde 2.500 çocuk aşılandı. 📌Ayrıca 1849 yılına kadar süren kolera salgınında sokaklardan toplanan koleralılar, Gureba Hastanesi'ne yatırıldı. 📌 Hastanede, Müslüman ve erkek olmak kaydıyla sadece muhtaç ve kimsesiz 'garipler' parasız tedavi görüyordu. Vâlide Sultan, hastanenin varlığının korunması ve hizmetin en iyi şekilde yürütülmesi için buraya zengin gelirli birçok vakıf bağışlamıştı. 📌 Hastanenin arkasında fidan dikilen bahçesi ve ön kısmında büyük bir hamamı ve 9 dükkânı vardı. 📌İdare-i Dahiliye Nizamnamesi'ne göre hastalara verilen yemeği tabipler belirlerdi. Bu kimselere, 'yağlı tayın' veya 'yavan tayın' listelerinden birine yazılırdı. 📌 Hastalıklarına göre bütün, yarım veya çeyrek tayın verilir, aşırı uygunsuzluğu olanlar birkaç gün aç bırakılırdı. Ayrıca hastalıklarının durumuna göre derecelendirilirlerdi. Birinci derecede bulunan hastalara; sade suya çorba, sabah akşam 10'ar dirhem (günde 20 dirhem) pirinç. İkinci derecedeki hastalara, sabah akşam 13.5 dirhemden et sulu çorba, tabip tabelasına yazarsa günde 30 dirhem et, 33 dirhem has ekmek. Üçüncü derecedeki hastalara yarım tayın: Günde 27 dirhem çorbalık pirinç, 50 dirhem et, 6.5 dirhem soğan, 100 dirhem has ekmek. Tabip bu hastaların tabelasına külbastı yazarsa 50 dirhem etten külbastı pişirilip verilirdi. Bütün tayın; 100 dirhem et, yarım kıyye has ekmek, 27 dirhem çorbalık pirinç, 6.5 dirhem tuz, 6.5 dirhem soğan, çorba için 2.5 dirhem sade yağ verilirdi. Hastane açıldığında önünde bir kârgir hamam, cami, müştemilatı ve dokuz dükkân ve üç masura akar tatlı suyu vardı. Câmiin arkasındaki bahçede ağaç dikiliydi. 📌 Bezmiâlem Valide Sultan, hastanenin yanına bir cami ve çeşme yapılmasını istemişti. Cami, hastanedeki hastalar, ziyaretçiler ve çalışanların ibadetlerini eda edebilmesi için inşa edildi. Bundan dolayı da hastanenin içinden bir merdivenle camiye çıkılıyordu. Hastanede vefat edenlerin cenazeleri buradan kaldırılır, iyileşip taburcu olanlar ise toplu olarak camiye gidip dua ederdi. Sonrasında kendilerine yol için para verilerek evlerine gönderilirdi. 📌 Bezmiâlem Valide Sultan, hastanenin vakfiyesinde, bu camiye büyük sultanlar tarafından yapılan camilerinde olduğu gibi bir Cuma vâizi ta'yin olunmasını şart koştu. Cuma vaizi, her Cuma günü namazdan sonra cemaate vaaz ve nasihatte bulunurdu. 📌 Camide gece gündüz nöbetleşe durmak üzere iki imam olması şartı da vardır. İmâmın görevleri şunlardı: Yâsîn, Fetih, Mülk, Nebe' surelerini okuyup ilaveten cüz-hânlık (cüz okuyuculuğu) yapacaklardı. Nöbetleri sırasında vefat edeceği belli olan hastanın yanında oturup istiğfârı ve kelime-i şehâdeti hatırlatacaklardı. 📌Hastane, günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı 'Bezmiâlem Valide Sultan Vakıf Gureba Eğitim ve Araştırma Hastanesi' ismiyle sağlık hizmeti vermeye devam eder. (x) Kaynak: Bezmiâlem Valide Sultan ve Gureba Hastanesi Vakfiyesi, Kenan Göçer

Osmanlı'nın salgın hastalıklarla mücadele için kurduğu hayır eseri: Gureba Hastanesi

Macar Kültür Merkezi'nde "Edebiyat Pikniği" düzenlendi

"Bir Yokmuş'la Bitmeyen Masallar" sergisi Hüsrev Kethüda Hamamı'nda açıldı

"Asr-ı Saadetten Günümüze Mushaf Medeniyeti: İstanbul Mushafı"

Hz. Peygamber’in hayatına dair stratejik ve siyasi bir okuma kitabı: İlk Bahar

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Allah Teala'nın sevmediği kötü huylar

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Zenginlerin gençlik iksirinin çocuklarla bağlantısı ne?

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Zehir kupadan, şaloma!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

“İnşirâh”... Şu günlerde en muhtaç olduğumuz duygu…

Hz. Peygamber’in hayatına dair stratejik ve siyasi bir okuma kitabı: İlk Bahar

Şit (AS) ve İdris (AS)

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Bağdat: Dicle kenarında bir inci

İmam Gazali'nin Ölüm ve Ötesi'ne dair çarpıcı alıntılar

Arama

Osmanlı'nın salgın hastalıklarla mücadele için kurduğu hayır eseri: Gureba Hastanesi