Arama
Tanzimat edebiyatının ilk eserleri
İlk eserlerin verildiği bir dönem olan Tanzimat'ta; ilk köy şiirinden, ilk ilk edebi romana; ilk resmi gazeteden, ilk şiir çevirilerine kadar birçok yapıt yer almıştır. Bu dosyamızda hafızalarınızdaki Tanzimat'ın ilk eserlerine dair bilgilerinizi tazelerken, aynı zamanda da TveK üzerinden eserleri satın alabilirsiniz…
İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis'tir.
Ceride-i Havadis, Türk basın tarihinin ilk yarı resmî Türkçe gazetesi olarak kabul edilir. Devletten belli bir yardım alması nedeniyle gazete yarı resmî bir yapıya sahip olmuştur. William Churchill adında bir İngiliz tarafından 1840 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. Sadece haber içerikli olan gazete ilk yayımlandığı günlerde hiç ilgi görmemiş, ilk üç sayı bedava dağıtılmıştır.
Daha sonra Batı'dan makale ve şiirler tercüme edildi. Osmanlılar Batı dünyası hakkında fikir sahibi oldu. Gazete sayısı artınca postayla gecikmeli de olsa Anadolu'ya ulaştırıldı; 1860'lardan itibaren Anadolu'da da kamuoyu oluşmaya başladı. Gazete haftalık olarak çıkarılmaya başlanmış, ardından on günde bir çıkarılması kararlaştırılmıştır. Ardından William Churchill, siyasi nüfuz kullanarak devletten ayda 2500 kuruşluk yardım almayı başarmıştır. Gazetede, dış ülkelerdeki muhabirler vasıtasıyla dış haberlere de yer verilmiştir.
Bu özelliği nedeniyle gazete, seçkin zümre tarafından takip edilmiştir. Gazeteye İskenderiye'den haber gönderen bir muhabir, Türk basın tarihinin ilk muhabiri sayılmaktadır. Gazetenin diğer bir özelliği ilanlara yer vermesidir. İlk ölüm ilanları bu gazetede yer almıştır. 1854 Kırım Savaşına, gazete savaş muhabirlerini göndermiştir. Gazete 1864 yılında 1212 sayıyı geride bırakarak kapanmıştır.
İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval'dir. (Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılmıştır.)
22 Ekim 1860'ta Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarıldı. Önceleri pazar günleri çıkan gazete 22 Nisan 1861'deki 25. sayısıyla birlikte haftada üç gün yayımlanmaya başladı. Gazete zamanla Ceride-i Havadis gazetesiyle rekabet edebilmek için yayınını beş güne çıkardı. Bahçekapı'da bir matbaada basılan gazete, matbaanın altındaki bir tütüncü dükkânından satılıyordu.
Şinasi, Ahmed Vefik Paşa, Ziya Paşa, Refik Bey'in sık sık bu gazetede yazıları yer aldı. Bu yazılarda Osmanlı toplumunun geri kalma nedenleri ve ülkede olup bitenler tartışılıyordu. Ayrıca edebi eserlerin de yayımlandığı gazetede, batılı anlamda ilk Türkçe oyun olan Şinasi'nin Şair Evlenmesi de (1860) dizi olarak yayınlamıştı.
Gazete, Ziya Paşa'nın kaleme aldığı sanılan ve eğitim sistemine sert eleştirilerde bulunan bir yazı yüzünden Mayıs 1861'de iki hafta süreyle kapatıldı. Bu olay Türk basınında yayın durdurmanın ilk örneği oldu. 792 sayı yayımlanan Tercüman-ı Ahval 11 Mart 1866'da yayınına son vermedi.
İkinci özel Türk gazetesi: Tasvir-i Efkar'dır. (Şinasi tek başına çıkarmıştır.)
Tasvir-i Efkar; İbrahim Şinasi`nin 28 Haziran 1862`de yayınlamaya başladığı, havadis ve maarife dair Osmanlı gazetesidir. Şinasi tarafından İstanbul'da yayımlanan (27 haziran 1862 Temmuz 1867) gazete. Şinasi Avrupa'ya gidince gazetenin yönetimini Namık Kemal üstüne aldı (1865). Namık Kemal de Avrupa'ya gidince (1867) gazete Recaizade Ekrem tarafından yönetildi. 500 Sayı çıktıktan sonra kapandı.
Bunların yanı sıra;
-Yurtdışında çıkarılan ilk Türk gazetesi: "Hürriyet",
-İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi'dir. (Tercüme-i Manzume),
-İlk makale: Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi",
-Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi'dir. (Şair Evlenmesi)
-İlk antoloji: Ziya Paşa'nın "Harabat" adlı eseridir.
-İlk röportaj örneği: Ziya Paşa'nın "Rüya" adlı eseridir.
-İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Talim-i Edebiyat" adlı eseridir.
-İlk atasözleri kitabı: Şinasi'nin "Durub-i Emsal-ı Osmaniye" adlı sözlüğüdür.
-İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi'nin "Letâif-i Rivayat" adlı yapıtıdır.
-İlk macera romanları: Ahmet Mithat'ın "Hasan Mellah ve Hüseyin Fellah" adlı romanlarıdır.
-İlk polisiye roman: Ahmet Mithat'ın "Esrar-ı Cinayat" adlı eseridir.
Batılı anlamda ilk gezi kitabı: Ahmet Mithat'ın "Avrupa'da Bir Cevalan" adlı eseridir.
Avrupa'da Bir Cevelan, Batı'yı Doğulu bir aydının gözünden tanıma ve anlama fırsatını verecek bir eser olarak, yeni harflerle ilk kez okuyucuyla buluşuyor. Ahmet Mithat Efendi, II. Abdülhamit tarafından, 1889 yılında Stockholm'de gerçekleşen Oryan-talistler Kongresi'nde resmi olarak görevlendirilir. İstanbul'dan Stockholm'e uzanan oldukça uzun ve renkli bir seyahate çıkar. Kongre bittikten sonra Avrupa'da görmek ve tetkik etmek iste-diği şehirleri tek tek dolaşır; elde ettiği bilgileri ve izlenimlerini bu eserde okuyucuyla ayrıntılı olarak paylaşır.
Avrupa seyahatnameleri içerisinde özel bir konuma sahip olan bu eserde mekânlar, olaylar ve kişiler sadece bir Batı hayranlığıyla değil, Doğu'nun değerleri ve bakış açısıyla karşılaştırmalı olarak ele alınır.
Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipaşazade Sezai'nin "Küçük Şeyler" adlı eseridir.
Samipaşazâde Sezâi' nin bu eserinin konusu " esaret " tir. Evinden, yurdundan, annesinin sevgi dolu şefkatli kollarından, acımasızca koparılarak esir pazarında satılan ve hayatı âdeta bir zindana dönen, küçük Çerkez kızı Dilber' in acı dolu hayatını konu alır.
Bunların yanı sıra;
-Batılı anlamda ilk eleştiri kitabı: Namık Kemal'in yazdığı "Tahrib-i Harabat"tır.
-Batılı anlamda ilk anı kitabı: Namık Kemal'in yazdığı "Magosa Mektupları"dır.
-Batılı anlamda ilk günlük: Direktör Ali Bey'in yazdığı "Seyahat Jurnali"
-İlk mizah dergisi: Teodor Kasap'ın çıkardığı "Diyojen" adlı dergidir.
-İlk dergi örneği: Münif Paşa'nın çıkardığı "Mecmua-ı Fünun"dur.