Arama
Türklerin gökyüzüne açılan penceresi: Şanırak
Türk dünyası, oldukça zengin ortak bir tarihe sahip. Bu minvalde Türklerin Ötüken'de başlayan göçebe yaşam tarzını en çok; otağ, at, gökbörü yansıtmakta. Otağın en önemli parçası olan şanırak ise Türkistan'da oldukça özel bir anlam taşır. Türklerin gökyüzüne açılan penceresi olan ve aynı zamanda tündük kelimesiyle karşılık bulan "Türklerin gökyüzünü" sizler içim araştırdık.
🔸 Çanırakları oluşturan ahşap çıtalarında taşıdığı anlam başkadır. Öncelikle çıtaların ismi kuldureyuk. Bu çıtalar sayesinde yağış olduğunda çıtalara gerilen keçe düşmez. Böylelikle eve soğuk girmesi ve herhangi bir afetle karşılaşılması önlenmiş olur.
🔸 Bu kuldureyuklerin asıl işlevi ise aynı zamanda bir pusula görevi görmesidir. Göçebe yaşayan Türklerin belki de en temel ihtiyaçlarından biri pusuladır ve bu çıtalar yer-yön bulmayı sağlar.
🔸 Şanırakların çırası kuzey, güney, doğu ve batı olmak üzere bütün yönleri gösterir. Pusula olmasının yanı sıra rüzgarların yönünü de bu tahta parçalarından anlaşılabilmektedir.
🔸 Evet, şanıraksız otağ yok. Belki otağın herhangi bir parçası eksik olsa yine otağ kurulur. Ama tündüksüz o yurt kurulamaz.
🔸 1991'de Sovyetlerin dağılmasından sonra Türk cumhuriyetlerinden olan Kırgızistan şanırak simgesini bayrağına eklemiştir. Kırgızlar bu motifi bayrağında taşırken Kazak Türkleri de bu sembolü devlet armalarında taşımaktadır.
🔸 Kazak Türkleri ise bayraklarına havanın sembolü olan ve Türkler için kutsallık taşıyan güneş motifini ekletmişlerdir. Söz edilen armasının tasarımcısı Jandarbek Malibekov, şanırak motifinin Kazakistan'ın bir tür tılsımı olduğunu söyler.
🔸 Türkler için at, gökbörü motifi ne ise şanırak/tündük de odur. Şanırak sembolünü bayrak ve devlet armalarında gördüğümüz kadar geleneksel kıyafetlerde de görmekteyiz.
🔸 Çanırak aynı zamanda bir birleşmenin simgesidir. Kazak Türkleri bata yaptıklarında (yaşlıların hayır dualarını aldıklarında) "şanıragın şayklmasın" yani "otağınızın kubbesi güçlü, sarsılmaz olsun" denir.
Bata ne demek?
Kazak Türkçesinde bata, "dua" manasına gelir.
🔸 Kazak, Kırgız, Türkmen Türklerinde şanırak aynı zamanda "aile" manasını da kapsar. Örneğin, "Akesinin şanıragın kulatpay, tütinin tütetip otır", "Baba ailesine layık bir şekilde devam ediyor" demektir.
🔸 Aynı zamanda ailede büyük bir sorun olduğunda veya bir aile dağıldığında ise şöyle denilir: "Şanıragı şaykaldı" yani "Şanırak sallandı."
🔸 Kazak Türkçesinde şanırakla ilgili "Şanıragın biyik, bosagan berik bolsın" yani "Şanırağın yüksek, kapı direkleri – güçlü olsunlar" gibi barış, refah ve mutluluğu içeren ifadelerde vardır.