Arama
İslam uygarlığında gerçekleştirilen teknolojik buluşlar
İslam uygarlığı, altın çağını 7 ila 17. yüzyıllar arasında yaşadı. Ömrünü ilme adayan, birden çok bilim dalında ihtisaslaşan Müslüman alimler, yepyeni keşiflerde bulunarak, medeniyetin temellerini attılar. Geliştirdikleri teraziler ve ölçüm araçları, su düzenekleri, değirmenler, otomatlar ve kilitler ile teknolojik anlamda bugün kullandığımız pek çok aletin temelini oluşturdular.
İslam medeniyetindeki bir diğer önemli keşif de değirmenlerdi. Benu Musa kardeşlerin 9. yüzyılda yazdıkları risalelerinde bir gemi değirmeninden bahsedilmişti.
Coğrafyacı İbn Havkal, 10. yüzyılda Musul'da "benzerlerinin dünyada nadiren görülebileceği" değirmenlerin olduğundan söz etmişti. Bu değirmenler İslam dünyasında yüzyıllar boyu yaygınlığını korudu.
Yel değirmenleri ise İslam'dan önce İran'da yaygındı ve yel değirmenlerine dair bilgiler oldukça erken bir dönemde İslam coğrafyasına ulaşmıştı.
İkinci halife Hz. Ömer zamanında yel değirmenlerine dair bir teknoloji kendisine bildirilmiş, Hz. Ömer "Bana bildirildi ki, eğer istersem, sen rüzgâr gücü ile öğüten bir değirmen inşa edebileceğini iddia etmişsin, öyleyse böyle bir değirmen inşa et" demişti.
Osmanlı astronom ve mühendis Takiyeddin, 1546'da kaleme aldığı et-Turuk es-Seniyye fi el-Alat er-Ruhaniyye adlı eserinde üç düzenekten bahsetmişti.
Birincisi, buhar gücünü kullanarak hareket ediyordu. İkincisi sıcak hava türbiniyle ayarlanan bir ağırlıkla çalıştırılıyordu. Üçüncüsü ise çevirme koluyla hareket ettirilen dişli çarklar aracılığıyla işliyordu.
(x) İslam uygarlığında gelişen bilim Avrupa'ya nasıl ulaştı?
9. yüzyılın ikinci yarısında Bağdat'ta matematikçi, astronom ve fizikçi olarak faaliyette bulunan Benu Musa kardeşler, mekanik düzenekler hakkındaki kitaplarında su akışını iki farklı kaynaktan sağlayan ve belirli aralıklarla dönüşümlü olarak sıcak veya soğuk su veren bir alet tanımlamışlardı.
Düzeneğin sağ tarafındaki sıcak su reservuarından ve sol taraftaki soğuk su reservuarından su yatay olarak bulunan çarkın üzerine dökülüyordu. Çarkın dönüş hareketi sayesinde onun altına yerleştirilen iki farklı odacığa su akıyordu. İki farklı su nakil hattı ile kısa fasılalar halinde sıcak ve soğuk su akması sağlanıyordu.
12. yüzyılda yaşayan Müslüman deha el Cezeri, kitabının son bölümünde bir dizi mekanik araçlardan bahsetmişti. Bunlar arasında bir sandığı 12 harfle kilitlemeye yarayan şifreli bir kilit de yer alıyordu.
Kapak, dört şifreli kilitle ve bir döndürme topuzuna bağlı olan iki plakadan oluşuyordu. Kilitler ancak belirli bir kombinasyon üzere ayarlanırsa ilgili emniyet pimi serbest kalıyordu.
Derlenmiştir.
Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam'da Bilim ve Teknik, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara, 2007.