Arama
İslam uygarlığında suyun kaldırılmasını sağlayan keşifler
Hayatınızda musluk suyu olmadığını ve su için nehir veya kuyuya gitmek, dahası nehir kıyısına geldiğinizde yanına bile yaklaşamadığınız o hızlı akıntıdan kovayla su çekmenin bir yolunu bulmak zorunda olduğunuzu hayal edin. Bundan 800 yıl önce yaşayan Müslüman kâşifler, su kaldırma makinesini ve pompayı icat etmeden önce böyle bir hayat yaşanıyordu. Müslüman âlimler tarafından gerçekleştirilen icatlar sayesinde dünyada yeni bir dönüşüm başladı. Üstelik onların bu keşiflerini Avrupa tam 700 yıl sonra hayata geçirebilecekti.
12'nci yüzyılın sonları ve 13'üncü yüzyılın başlarında Cizre'de yaşayan El Cezeri, 1180'lerde Diyarbakır'ın Artuklu sultanının emrinde çalışıyordu.
Modern mühendislerin performansı artırabilmek için en uygun şekle sokma arayışına girmesi gibi, El Cezeri de makineler icat etmeye ve onları geliştirmeye çok meraklıydı.
Teknik çizim alanında usta olan El Cezeri, büyük miktarlar suyu tamamen kendi başına yukarı kaldırabilen bir makine icat ederken, krank milini ilk kez kullandı.
Dönme hareketini doğrusal harekete aktaran krank mili, tarihte yapılan en önemli keşiflerden biri olarak kabul edildi. Günümüzde krank milleri oyuncaklardan araba motorlarına ve lokomotiflere kadar birçok yerde kullanılır.
El Cezeri, hayvan gücüyle çalışan bir makine daha kullandı. Bu makinede, ark şeklindeki su kabı, dişlilerden ve sürgülü krank mekanizmasından oluşan karmaşık bir sistemle yukarı ve aşağı hareket ettirilir.
Krankın Avrupa'da makine parçası olarak kullanılması, mühendislik devriminin yaşandığı 15'inci yüzyıla kadar gerçekleşmeyecekti.
El Cezeri beş tane su kaldırma makinesi tasarlamıştı. Bunlardan iki tanesi su kaldıracının geliştirilmiş versiyonları olup bir tanesinde hayvan gücünün yerini dişliler ve su gücü alıyordu. Krank milinin icadını El Cezeri'nin diğer çığır açan icadı olan su kuvvetiyle çalışan pompa izledi.
Dişli çarklar, bakır pistonlar, emme ve iletme amaçlı borular ve tek yönlü sürgülü vanalar kullanılan bu pompa, sulama ve sıhhi amaçlı suyu emerek 12 metre kadar yukarıdaki su isale sistemine çıkarıyordu.
İkili hareket prensibinin en eski örneklerinden olan bu düzenekte, bir piston suyu emerken diğeri basıyordu. El Cezeri, her şeyin sorunsuz çalışması için pistonlar üzerindeki contaları ve tek yönlü vanayı mükemmelleştirmişti.
Su değirmenleri gibi bu pompa da nehir kenarına kurulur ve su kanatlarının yarısı su akıntısının içinde kalmasına özen gösterilirdi. Dâhili dişli mekanizmasını çalıştıran bu kanatlı çarkın manivela kolunun çalıştırdığı pistonları tahriklemesi sonucunda pistonlu pompa kurulmuş oluyordu.