Müslüman alimlerin dünyayı değiştiren keşifleri

12 asır önce ilk kâğıt fabrikasını kuran ve adını dünya tarihine altın harflerle yazdırdı. 17 senelik vezirliği esnasında Abbasi İmparatorluğu'na büyük hizmetlerde bulundu. Hiç şüphe yoktur ki, en büyük başarısı ve hizmeti dünya tarihinin ilk kâğıt fabrikasıdır. Sadece İslâm dünyasında değil, tüm dünyada yeni bir devrin başlangıcı olan bu kâğıt fabrikasını 794 senesinde Bağdat'ta kurdu. 751 senesinde Semerkand'a yerleşen Müslümanların Çinlilerle irtibata geçtikten sonra kâğıt yapımını öğrenmesi, öğrendikleri yöntemleri geliştirip daha ucuza daha sağlam kâğıt üretmesi ve ürettikleri kâğıtları daha seri bir hale getirip daha yaygın bir kullanım sahası oluşturması sonucunda Halife'nin papirüsü yasaklaması ve Müslümanların ürettiği kâğıtların kullanılmasını emretmesi ile İbn Fazıl ilk kâğıt fabrikasını kurmuş oldu. 805 senesinde vefat etti. Râzî ya da tam adıyla Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî, Fars simyacı, kimyager, hekim ve filozoftur. Gençlik yıllarında edebiyat ve musiki ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır. Râzî ilk defa Ortadoğu ülkelerinin çoğunda yaygın olarak görülen çocuk hastalıklarından çiçek ve kızamığın tanılarını vermiş ve bunlar arasındaki farkları belirlemiştir. Câbir bin Hayyân, tüm bilim insanları tarafından kimyanın tartışmasız babası olarak tanınır. Bir eczacının oğlu olan Câbir, ömrünün büyük bir kısmını Irak'ın Kufe şehrinde geçirdi ve burada kimyayı bilimsel olarak sistemleştirdi. Sürekli laboratuarda çalışan Câbir, süblimleştirme, sıvılaştırma, kristalleştirme, damıtma, saflaştırma, cıvayla karıştırma, oksitleme, buharlaştırma ve filtrasyon gibi işlemleri geliştirip mükemmelleştirdi. Günümüzde kimya endüstrisinin vazgeçilmezlerinden olan sülfürik, nitrik ve nitromuriyatik asitleri keşfeden Câbir, kimyasal deney imkânını önemli ölçüde artırmıştır. Câbir, Müslüman âlimlerin çoğu gibi topluma faydalı olmak istediğinden kimyanın gündelik uygulamalarına ilgi duyuyordu. Kaynaklarda aynı zamanda 'tabîb-i ebdân' olduğu, devrinin iyi bir hekimi sıfatıyla da şöhret kazandığı ve tıbba dair eserleri bulunduğu belirtilen Akşemseddin'in, tıp tarihinde ilk defa mikrop meselesini ortaya atmak ve hastalıkların bu yolla bulaştığı fikrini öne sürmekle, bu alanda kesin bilgiler veren Fracastor adlı İtalyan hekimden en az 100 yıl önce bu konuya ilk temas eden tabip olduğu kabul edilir. Tıbbî uygulamaları ve verdiği eserlerle kısa sürede döneminin aranan doktorlarından biri haline gelen Cessar, 10. yüzyıl sonlarına doğru, dönemin adetlerinin aksine, cüzzamlı hastaları ıssız adalara terk etmek yerine tedavi etmeye çalışıyordu. Bu tedaviler sırasında ceylan derisine yazmış olduğu tıbbî yazılar 12,500 kiloyu bulur. Kitaplarının ağırlığı yaklaşık 10 tondur. Onca kitaptan, seyahatlerden ve hastaları tedavi ederken edindiği tecrübelerden edindiği bilgileri, cüzzamın sebep ve tedavileriyle ilgili olan 'Fakirler İçin Seyahat Kitabı' adı altında toplayan İbn Cessar, tıp tarihinde bir çığır açmıştır. Bu önemli kitapta ayrıca yolculuk esnasında sık sık karşılaşılan hastalıkların sebeplerini, teşhis ve pratik olarak uygulanabilecek tedavi yöntemlerini anlaşılır bir dille anlatmıştır. Gittiği ülkelerde karşılaştığı tüm hastalıklara teşhis koyup tedavilerini bulmaya çalışan ve kendini bilime adayan İbni Cessar, 1009 tarihinde Hakk'a yürümüştür. Veba hastalığı hakkında yaptığı detaylı incelemeler sonucunda, hastalığın bulaşıcı olduğunu ilmî bir şekilde ispat etmeyi başarmış ilk bilim insanı olan Müslüman İbn Hatip, aynı zamanda şiir yazmış ve bir dönem vezirlik yaparak kariyerine siyaseti de eklemiştir. Dünya tarihinde, Veba hastalığı ve bulaşıcılığı hakkında, Yersin ve Kitasato tarafından 1894 tarihinde mikrobu keşfedilmeden önce eser vererek kalıcı yer edinen İbn Hatip, 1374 senesinde Gırnata'da vefat etmiştir. Abbas Vesim Efendi ya da Kambur Vesim, 17'nci yüzyılda yaşamış Osmanlı astronomu ve hekimidir. Çalışma yeri Sultan Selim çarşısındaydı.. Etyolojiye (hastalıkların sadece tedavisinin değil, nedenlerinin de araştırılması) büyük önem veren Abbas Vesim Efendi'nin esas üne kavuşması verem mikrobunu bulması ve 18. yüzyıl sonlarında 'Düsturu'l-Vesim fi Tıbbi'l-Cedid ve'l-Kadim (Eski veYeni Tıp konusunda Vesim'in kuralları') adlı iki ciltlik kitabı yazmasıdır. 2083 sayfa olan el yazma halindeki bu eser, bir önsöz, dört bölüm ve bir de sonsözden meydana gelmektedir. Doğu ve batı tıbbını karşılaştıran ve mükemmel bir külliyat olan eser, tıp tarihimiz açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu eserin birinci bölümünde baştan sona kadar organ hastalıkları, ikinci bölümünde kadın ve çocuk hastalıkları, üçüncü bölümünde şişler ve ülserler, dördüncü bölümünde basit ve bileşik ilaçları anlatılmaktadır. Büyük bilgin Abbas Vesim Efendi, 1760 senesinde İstanbul'da vefat etmiştir. İslâm âleminden daha çok Avrupa'da şöhrete kavuşan İbni Rüşd, felsefe alanında isim yaptı. Batı dünyasında, hiçbir Müslüman bilgin onun ulaşabildiği mertebeye ulaşamadı. O doktor olarak da çok tutulan birisiydi. Daha çok Aristo yorumcusu olarak ün yaptı. Zamanının en büyük doktorlarından biri olan İbn-i Rüşd, tıp sahasında 16 eser verdi. Bunlar arasında 'Külliyat fi't Tıp ' en tanınmış olanıdır. Lâtince'ye tercüme edilen kitap, yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutulmuştur. Bir tıp ansiklopedisi olan Külliyat fi't Tıp, hastalıkları tek tek ele almaktadır. İbni Rüşd, bu eserinde hiçbir insanın hayatında ikinci bir defa çiçek hastalığına yakalanmayacağını söyler ve sebeplerini izah eder. Onun, gözdeki retina tabakası ve çalışma tarzı hakkındaki açıklamaları oldukça enteresandır. Diyebiliriz ki; tıp tarihinde gözdeki retina tabakasının fonksiyonunu ilk defa ilmi açıdan izah eden âlim İbni Rüşd'dür. İbni Rüşd, ayrıca İbni Sina'nın Kanun'una ve Galen'in eserlerine de şerhler yazmıştır. Tedavi, zehirler ve ateşli hastalıklar hakkında eserleri bulunmaktadır. İlk defa katarakt ameliyatını yapan müslüman tıp âlimi. İsmi, Ammâr bin Ali el-Musûlî olup, künyesi Ebü'l-Kâsım'dır. Batı dünyâsında Canamusali adıyla tanındı. Önceleri Irak'ta, sonraları Mısır'da oturdu. Mısır'da hüküm süren Fatımî devleti hükümdarlarından Hâkim Biemrillah devrinde yetişti. Hayâtı hakkındaki bilgiler azdır. Doğum ve vefat târihi bilinmemektedir. Kitabında, Horasan, Medine, Diyarbakır, Küfe, Kahıre, Tunus gibi uzak ülkelere seyahat ettiğini ve gittiği yerlerde çeşitli göz ameliyatları yaptığını yazmaktadır. Ali bin Abbâs, İslâm bilginlerinin tıb sahasında en çok temayüz edenlerin başında gelmektedir. Devrine göre en zor ameliyatları başarıyla yapan iyi bir cerrahtı. Yunanlıların bilmedikleri pek çok tıbbî mühim keşifler yaptı. Tecrübe ve deneylerini birleştiren kabiliyetli bir hekimdi. Küçük kan dolaşımının keşfi, ilginç ve tartışmalı bir konudur. Bu keşfin Avrupa'da 16. yy.da Servetus Vesalius, Colombo ve sonra da William Harvey ile başladığına inanılır. Bununla birlikte eski yazmaların ortaya çıkmasıyla bu konudaki keşif, 13. yy.daki İbnü'n-Nefis'e ait olduğu kabul edilir. İbnü'n-Nefis olarak tanınan Alâeddin Ebu Hasan Ali ibn Ali el-Hazm ed-Dimeşkî, 1213'te Şam'da doğdu. Nureddin Zengî tarafından kurulmuş Bimâristân-ı Nurî'de (dönemin hastanesi) eğitim gördü. Tıptan başka fıkıh, edebiyat ve kelam tahsil etti. Şafi fıkhında uzman oldu. 1236'da Mısır'a geçti ve en-Nasrî ve sonra da el-Mansurî hastanesinde çalıştı. Sultanın özel hekimi oldu. 1288'de vefat ettiğinde evini ve kütüphanesini Mansurî hastanesine vakfetti. Cebir kelimesi, İranlı matematikçi Hârizmî'nin dokuzuncu yüzyılda yayınladığı ünlü 'Hesab ül-Cebir vel-Mukabele', (Düşünce ve Denge Hesapları) isimli tezinden gelmektedir. Yunan ve Hindu sistemlerinin köklerine dayanan yeni cebir düzeni, rasyonel sayıları, irrasyonel sayıları ve geometrik büyüklükleri birleştirici bir sistemdi. Hârizmî, üslü sayılar fikrini de ilk kez ortaya atan kişiydi. Doğu ve Batı ilim âleminde cebire yaptığı katkılarla ün yapıp, tanınan Hârizmî; bu sahada ilk eser sahibidir. Eserlerinde Avrupa'nın bilmediği 'sıfır'ı kullanıp, cebir işlemlerini geometrik düşüncelerle temellendirdi. Harizmi, 'Kitab'ül Muhtasar fi Hesab'il Cebri Mukabele' adlı eserinde, 'cebir' kelimesini Matematiğe kazandırdı. Cebir konuları metodik ve sistematik olarak ilk defa ortaya koydu. Zamanın matematiğine yeni bir yön vermiştir. Zerkali çalışmalarında usturlab kullanmıştır. Batıda Zerkali Safihası adıyla meşhur olan âlet Afakî bir şekilde, her yerin ufkunu temsil edecek sûrette ufuk dâiresi hareketli yapılmış, menâzırî usûl ile ayın tutuluş durumu resimlenmiş, dâirevî ve safihadan ibârettir. Bu âletin özelliklerinden bahseden Zerkali 'nin risâlesi, Kitâb-ül Amel Bis-safiha ez-Zicîya, Lâtince, İbrânice ve diğer dillere tercüme edilmiştir. Bir örneği Paris Kütüphânesinde mevcut olan âlet hakkında Mîrim Çelebi, Sultan İkinci Bâyezîd Hanın emriyle Farsça mükemmel bir eser yazmıştır. Bîrûnî, Fars bilgin ve hezârfen. Tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî'dir. Batı dillerinde adı Alberuni veya Aliboron olarak geçer. Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Bîrûnî'nin astronomi ve coğrafya ölçümleri için geliştirdiği birçok alet zaman içerisinde kayboldu. Günümüze kadar ulaşan ölçme araçları ise piknometre, mekanik usturlap ve bazı harita projeksiyonlarıdır. Bîrûnî Newton'dan 700 yıl önce, Newton'un matematiksel olarak ispatladığı yer çekimi kuramı üzerine ilk fikirlerini ileri sürdü. Ayrıca geliştirdiği teleskoplar ile gözlemleri sonucunda, gezegenlerin güneş etrafında döndüğünü doğrulayan Galileo'dan da 600 yıl önce, 'dünyanın döndüğü' fikrini El-Bîrûnî savundu. Dünya dönüyorsa, ağaçlar ve taşların neden fırlamadığı sorusuna ise merkezde bir çekicilik olduğu ve her şeyin dünyanın merkezine düştüğü cevabını verdi. Kuzey, Güney, Doğu ve Batı'nın farklı noktalarda buluştuğunu; denizlerin ardında bir karanın bulunduğunu (Bugünkü Amerika) öngördü. Kendisinden çok sonra gelen Newton, Toricelli, Copernicus, Galileo gibi bilim adamlarına ilham kaynağı olan El-Bîrûnî, 75 yaşında vefat etti. Uçmak insanlık tarihi boyunca en büyük hayaldi ve bu hayal bir müslüman alim olan İbn Firnas tarafından, geliştirdiği cihazla gerçek oldu. İnsanın göklere olan yolcuğunu başlatan İbn Firnas, kendine özgü bir sistem geliştirdi. İbn Firnas'ın geliştirdiği bu aletin her yerini kumaşla kapladığı, kanat kısmınaysa kuş tüyleri yapıştırdığı, bu sayede de havalanmayı başardığı biliniyor. Abbas bin Firnas, uçmak için bir araç geliştiren ve uçmayı başaran ilk insandı. Dokuzuncu yüzyılda kanatlı bir araç geliştiren Firnas, bir nevi kuş kostümü ortaya çıkardı. Firnas, İspanya'nın Cordoba şehrinde giriştiği ilk denemesinde havalanmayı başardı ve yere düşüp belini kırmadan önce birkaç dakika uçmayı başardı. Firnas'ın tasarımları şüphesiz yüzyıllar sonra ünlü İtalyan sanatçı Leonardo da Vinci'yi etkilemişti. Özellikle gök kuşağı hadisesini açıklama yolunda yaptığı çalışmalar önemlidir. Işık ışınının yağmur damlasında iki defa kırılıp bir defa yansımasıyla gök kuşağı renklerinin oluştuğunu ilk defa doğru olarak açıklayan Şîrâzî'nin bu alandaki diğer başarısı, İbnü'l-Heysem'in ünlü eserine Tenḳīḥu'l-menâẓır adıyla ciddi bir şerh yazmış olan Kemâleddin el-Fârisî gibi bir optik dehasını yetiştirmesinde yatmaktadır. Nihâyetü'l-idrâk adlı eserinde coğrafyaya dair meselelerin, başta Bîrûnî olmak üzere eski müslüman coğrafyacılarının çalışmaları ışığında ele alındığı görülmektedir. İbn Battûta, dünyaya geldiği Fas'ın Tanca şehrinden çıktığı günden itibaren, 28 yıl boyunca dünyanın çeşitli yerlerini seyâhat etti. 22 yaşında Hac için yola koyulan İbn Battûta, gezileri boyunca Mısır, Arap Yarımadası, Irak, İran, Anadolu, Deşt-i Kıpçak, Bizans (İstanbul), Orta Asya, Hindistan, Maldivler, Çin ve Endülüs'ü dolaştı. Dünyanın büyük gezgini sayılan Marko Polo'yu seyâhatleri ve aktardıklarıyla geride bırakan İbn Battûta, dolaştığı diyarların 700 yıl önceki durumlarını, devlet ve toplum yapılarını, inanç ve adetlerini, doğal özellik ve ürünleriyle tanıttı. İbn Battûta, gezdiği ülkelerin coğrafyası ve ekonomisi hakkında da ayrıntılı bilgiler verir. Fakat klasik bir coğrafyacı olmadığı için mesafeleri belirtmemiş, sadece yolculuğunun kaç gün tuttuğunu kaydetmiştir. İncelediği ana unsur insan olduğundan pek çok şehri 'binaları sağlam, mescidi küçük' yahut 'köhne bir kapısı var, kalenin iç kısmı boş' tarzında klişe cümlelerle geçiştirmiştir. İbn el-Baytar, tam künyesi ile Ebu Muhammed Abdullah bin Ahmed bin el-Baytar Arap bilim adamı, botanikçi, eczacı ve hekim. Endülüs'ün en önemli bilim adamlarından olan İbn Baytar, İslam'ın Altın Çağı'nın ve Müslüman Tarım Devrimi'nin en büyük eczacı ve botanikçilerinden biri sayılmaktadır. İbni Baytar, tetkik ettiği hususların nakillerinde çok dikkatli olup, bir ilâcı, diğer bir ilâç ile mukayesede çok gayretliydi. Yaptığı çalışmalar, eczacılık ilmine çok faydalı oldu. Bu alanda yazdığı eserler asırlarca müracaat kaynağı olarak kullanıldı. Çünkü onun eserleri yüksek bir ilmî değere hâiz olduğu gibi, köklü ve detaylı bilgileri içerisinde bulundurmaktadır. Ünlü doktor El Zehravi, 1000 yılı civarında, 1500 sayfalık bir resimli ansiklopedi yayınladı. Ameliyatın içeriklerini anlatan bu ansiklopedi yayınlandığı günden itibaren 500 yıl boyunca Avrupa'da doktorların başvurduğu bir kaynak oldu. El Zehravi'nin birçok keşfi arasında, erimekte olan kedi bağırsağını yaraları dikmekte kullanmak da vardı. El Zehravi ayrıca, ilk sezaryen ameliyatını gerçekleştirdi ve ilk forsepsi icat etti. Fatima el-Firhi 859 yılında Fas'ın Fez kentinde birinci seviye eğitim sunan bir üniversite açtı. Kız kardeşi Miriam, üniversiteye bitişik bir cami kurdu ve iki yapı birden Karaviyyin Medresesi'ni oluşturdu. Yaklaşık 1200 yıl sonra hala açık olan medresenin, İslam geleneğinin temel değerlerini öğrenmek için ayrı bir yere sahip olduğu ifade ediliyor. Çok bilinmeyen bir gerçek de optik alanındaki ilk büyük adımların Müslüman dünyasında atılmış olmasıdır. 1000 yılı civarında İbni Heysem, insan gözünün nesnelerden yansıyan ve göze giren ışık huzmeleri sayesinde bu nesneleri görebildiğini kanıtladı. İbni Heysem böylece Öklid ve Batlamyus'un ışığın göz tarafından saçıldığı teorilerini de yanlışlamış oldular. Bu büyük Müslüman fizikçisi ayrıca, optik sinirle beyin arasındaki bağlantı sayesinde nesnelerin dik görülmesini sağlayan karanlık kutu (camera obscura) tekniğini keşfetti. Devrimsel manivela bağlantılı mil sistemi dâhil olmak üzere, modern dünyada kullanılan birçok otomatik sistem ilk kez Müslüman dünyasında kullanılmaya başlandı. Devirli hareketi, doğrusal harekete çevirmeye yarayan manivela ağır nesnelerin kolaylıkla kaldırılabilmesini sağladı. El Cezeri tarafından 12'inci yüzyılda keşfedilen bu teknoloji, dünya çapına yayılarak, bisikletten içten yanmalı motorlara kadar birçok icadın önünü açtı.

Müslüman alimlerin dünyayı değiştiren keşifleri

Macar Kültür Merkezi'nde "Edebiyat Pikniği" düzenlendi

"Bir Yokmuş'la Bitmeyen Masallar" sergisi Hüsrev Kethüda Hamamı'nda açıldı

"Asr-ı Saadetten Günümüze Mushaf Medeniyeti: İstanbul Mushafı"

Hz. Peygamber’in hayatına dair stratejik ve siyasi bir okuma kitabı: İlk Bahar

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Allah Teala'nın sevmediği kötü huylar

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Zenginlerin gençlik iksirinin çocuklarla bağlantısı ne?

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Zehir kupadan, şaloma!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

“İnşirâh”... Şu günlerde en muhtaç olduğumuz duygu…

Hz. Peygamber’in hayatına dair stratejik ve siyasi bir okuma kitabı: İlk Bahar

Şit (AS) ve İdris (AS)

Çağını aşan yazar Oğuz Atay'ın eserlerinden alıntılar

Bağdat: Dicle kenarında bir inci

İmam Gazali'nin Ölüm ve Ötesi'ne dair çarpıcı alıntılar

Arama

Müslüman alimlerin dünyayı değiştiren keşifleri