Arama
Osmanlı'da memurlar nasıl yetişirdi?
Osmanlı'nın dünya gücü haline gelmesi yalnız ordularla değil aynı zamanda devlet kurumundaki görevlilerin gelişmesiyle de ilgiliydi. Osmanlı bürokrasisinde memurların çalıştığı bürolar 'kalem' olarak isimlendirilmişti. Peki, Osmanlı'da memuriyete kabul şartları nelerdi? Osmanlı memurları kaç saat çalışır, nasıl emekli olurdu?
16. yüzyıl başlarında 20-30 kişi ile ifade edilebilen Osmanlı merkez bürokrasisindeki memur sayısı, devletin ve merkezi bürokrasinin büyümesine paralel olarak gittikçe artmış, asrın son çeyreğinde 100 kişiyi geçmişti.
16. yüzyıl sonlarındaki uzun süren İran ve Avusturya harpleri, cephelerde görev yapacak kâtip ve şakirde ihtiyacı arttırmıştı. Ancak bu yıllarda aşırı sayıda alınan kâtip ve çıraklar sıkıntıya sebep olması üzerine memur sayısında düzenlemeye gidildi. Bu kadrolara da gedik deniyordu.
Gedikli kâtip ve şakirdlerin dışında kadrosuz olarak çalışanlar da bulunuyordu. Ancak gedikli olmanın büyük avantajları vardı. Gedikli kâtip ve şakirdler büyük gelirli zeamet tasarruf ederlerdi ve emekli olduklarında zeametlerinin tamamını veya önemli bir kısmını tasarruf etmeye devam ederdi. Ancak bu kâtipler ve şakirdler, Osmanlı askeri harekatlarının çoğuna katılmayıp, merkezde kalırlardı.
Maliye kâtiplerine, 17. yüzyıldan itibaren halife denilmeye başlanmış ve bu dönemde yapılan düzenleme ile bürolarda bulunan halifeler, halife-i evvel, sani gibi hiyerarşik bir sıralamaya tabi tutulmuşlardı. Baş katip vefat ettiğinde yerine ikincisi geçiyor, onun yerine üçüncüsü şeklinde devam ediyordu.
Büro amirlerine have (hoca) adı verilirdi. Bu isim memuriyete yeni girenlere bir nevi "hocalık" yapmaları dolayısıyla kullanıldı. Yetişmek üzere büroya gelen memur adayları bir hacegana intisap ederdi.
Osmanlı bürokrasisinde memuriyetler tarihi süreç içerisinde devrin ihtiyaçlarına binaen oluşturuldu.
Osmanlı'nın kuruluş yıllarından itibaren, memurlar her gün güneş doğmadan vazifelerine gelir ve güneş batmadan bir saat evvel sadrazamın müsaadesiyle evlerine dönerlerdi. Memurların günlük mesaileri 9-10 saat sürmekteydi. Mesai saatlerinin başlangıç ve bitişleri mevsimlere göre değişirdi.
Başlangıçta birçok vazife nişancı ve defterdarın uhdesindeyken, devletin büyümesiyle beraber işler çoğalmasıyla, o işlerin yürütülmesi için yeni memuriyetler kuruldu. 17. yüzyılda hacegan sayısı 50 civarındadır. Hacegan-ı divan-ı hümayun kendi arasında dört sınıftı. Birinci sınıf hacegana "menasıb-ı sitte" denilir ve bunlar üç defterdar, nişancı, reisülküttap ve defterdar emininden oluşurdu.
Büro personelinin işe devamları, amirleri olan hacegan tarafından kontrol edilirdi. Görevini aksatanlar haceganın arzı ile bürodan uzaklaştırılırdı.
Memurların dairede kanunlarda belirtilen kıyafetleri giymeleri de hacegan tarafından sağlanırdı. Memurların büronun evrakı üzerinde hata ve suistimal yapıp yapmadıkları da hacegan tarafından teftiş edilirdi. Maaş artışlarını da düzenlerdi.