Bir robot gibi yetiştirilen Mill, halk yığınlarını küçümsüyordu. Bir ara ağır bir psikiyatrik rahatsızlığa yakalandı. Bütün ömrü acı ve sıkıntı içinde geçti.
İngiliz filozofudur. Tarihçi, iktisatçı ve psikolog olan James Mill'in oğludur. Babası, kendisine fikir arkadaşı yapmak ve doktrinlerini onun şahsında sürdürmek amacıyla daha pek küçük yaşta düşünmeye ve öğrenmeye alıştırmıştı. Çocuğun hislerini köreltip sadece zihnini geliştirme gayesi güden bu eğitim tarzı, onu düşünen bir robot haline getirmişti.
Mill, her ne kadar kendisini özgürlüğe adamış olsa da despot babası onu özgürlüğünden mahrum etmeye çalışmıştı. Daha sonraki yaşamında, kendisine hiç kriket oynayıp oynamadığı sorulduğunda Mill; çocukluğunu hiç yaşamadığını, kendi yaşında hiçbir arkadaşı olmadığını ve hiçbir zaman uçarı şeyler için kendisine zaman tanınmadığını söyledi.
Mill, daha 3 yaşındayken birçok Yunanca kelime ve matematik öğrenmiş; 7 yaşına kadar hemen hemen bütün eski Roma ve Yunan sanat eserlerini okumuştu. On bir yaşında ise hem Yunanca hem de Latince'yi ileri düzeyde biliyordu.
Babasının üzerine gelmesinden çok sıkıntılıydı. "Babam benden sadece yapabileceğimin en çoğunu istemekle kalmıyor, ayrıca yapamayacağım şeyleri de istiyor" diyordu. Mill'in sıhhat durumu pek bozuktu. Yüzü solgun, bünyesi inceydi ve melankolik (aşırı kederli) bir görüntüsü vardı. A. Comte'a yazdığı mektuplarda, daima yorgunluğundan söz ederdi.
Mill, hiçbir okul ve üniversiteye gitmeden yalnız babasının öncülüğü sayesinde yetişmişti. Çocukluğunda hiçbir dini eğitim almadığını söylüyordu. Aşırı çalışmakta geçen kuru ve histen uzak hayatı yüzünden, 24 yaşında bir zihin yorgunluğuna tutuldu. Mill, ihtimamlı geçen çocukluğuna ve zor ergenliğine karşı kaçınılmaz olarak şiddetli bir tepki vermişti. Bunun sonucunda ise 1830 yılında derin bir depresyona girdi. Çalışmaya devam etmesine rağmen tüm hırsını ve ilgisini kaybetti. Ancak yavaş yavaş ve emin adımlarla fark etti ki bu duruma babası sebep olmuş olsa da her türlü çözüm kendi ellerinde olmalıydı. Ona çizilen yoldan çıkıp daha geniş çapta ve zevk için okumalar yapmaya başladı.
Mill'e göre insan, ancak vakaları idrak edebilir, onun ötesine geçemez ve kendiliğinden bir şeyi bilemezdi. İdrakin dışında hiçbir objektif hakikatin olmadığını iddia ederdi. Yani maddî dünyanın şuurumuzun bir faraziyesi olduğunu, objektif hakikatin biz onu idrak ettiğimiz için mevcut bulunduğunu söylerdi.
Mill, hürriyetin sadece yetenekleri gelişmiş insanlar için olduğunu, halk yığınlarının buna layık olmadığını belirtiyordu. İnsanlar arasında bir eşitlik olmadığı fikrini de kabul ediyordu. Buradan hareketle Mill, bireyin aldığı eğitimin ve sahip olduğu karakterin onun kaç oya sahip olacağını belirleyecek bir "çoğul oy" sistemini savunur. Bu anlamda Mill'in belli ölçüde elitist bir yönetim anlayışını savunduğunu söyleyebiliriz.
Ona göre en üstün iyi, faydadır. İyiyi kötüden ayıracak ölçü, fayda ölçüsüdür.
Mill, dinleri reddederken, asıl din olarak genel refah ve mutluluğun, hayatın yüksek derecede gelişmesini sağlayabilmek üzere iyiliğin zaferine koşmayı gösteriyordu. Hayal gücü melekesinin yardımıyla insanlar hayal ettikleri daha yüce ve daha mutlu bir insanlığı ideal olarak alabilirler ve ona erişmeye çalışırlar. Filozof, bu ideali en güzel şekilde Comte'un insanlık dininde (!) bulduğunu söyler.
Mill, Hristiyanlıktan bahsederken niçin dinlere karşı olduğunun sinyalini verir adeta. "Hristiyanlık Allah tasarımından çok İsa tasarımıyla etkili olmuştur" derken Hz. İsa'nın tanrılaştırılmasını anlayamadığını ima eder.
Mill, zorlu çocukluğundan kaynaklanan, felsefesindeki ve hayatındaki çelişkileri ve gerilimleri hiçbir zaman tam olarak çözemedi: Sürekli olarak rasyonellik ve duygu; derin düşünce ve eylem; felsefe ve politika arasında kaldı.
Mill, yaşadığı yıllarda geniş bir düşünür grubunu peşine taktı ise de bugün taraftarı kalmamıştır.
Prof. Dr. Sefa Saygılı
KAYNAKLAR
1- Tarih Boyunca İlim ve Din. Adnan Adıvar. Remzi Y.
2- Din Psikolojisi. Orman Pazarlı. Remzi Y.
3- Felsefe Sözlüğü, Orhan Hançerlioğlu. Remzi Y.
4- Filozofların Özellikleri. Prof. Dr. Nihat Keklik Doğuş Y.
5- Filozoflar Ansiklopedisi. Cemil Sena. Remzi Y.
6- Düşünce Tarihi. Orhan Hançerlioğlu. Varlık Y.
7- Siyasi Düşünce Tarihi. David Thomson. Şule Y.
8- Felsefe Tarihi. Prof. Macit Gökberk. Remzi Y.
9- John Stuart Mill'in Hayatı, Felsefesi ve Politik Faaliyetleri. Düşünbil Portal.
