Arama
Mevlana'ya ilham veren şair Feridüddin Attar ve Esrarname’si
Horasan Selçukluları döneminde yaşayan ve Moğollar tarafından öldürülen tasavvuf şairi, İranlı bilgin ve düşünür Feridüddin Attar, Mevlana'nın üzerinde büyük etki oluşturan bir isimdi. Döneminin en önemli şairlerinden ve din bilginlerinden sayılan Attar, birçok eser kaleme aldı. Esrarname, Attar'ın dünyanın değersizliği, dünya ve âhiret mutluluğu, ilim ve amel gibi konulardan bahsettiği ilk tasavvufi mesnevisiydi… İşte Feridüddin Attar'ın hayatı, edebi kişiliği ve alıntılarla Esrarname adlı kitabına dair detaylar…
📌Attar'ın en önemli özelliğinden biri mutasavvıf yönüydü. Bu yönünün etkisiyle birçok seyahatte bulundu. Irak, Şam, Mısır, Mekke, Medine, Hindistan ve Türkistan'a yaptığı bu seyahatlerden sonra Nîşâbur'a döndü ve orada inzivaya çekildi.
📌Uzun yıllar devam eden bu inzivâ hayatı sonunda oldukça ileri bir yaşta iken Moğollar tarafından Nîşâbur'da şehid edildi.
İran'ın doğusundaki Rezevi Horasanı eyaletine bağlı tarihi Nişabur şehrinde, rubai şiirinin öncüsü Ömer Hayyam'ın anıt mezarına 500 metre mesafede bulunan Attar'ın türbesi her gün birçok kişi tarafından ziyaret ediliyor.
Feridüddin Attar'ın edebi kişiliği
📌Attar, klasik nazım şekillerinin pek çoğunu kullanmakla beraber daha ziyade mesnevi ve gazelde başarı sağladı.
📌Orijinal rubailer yazmaya çalışsa da bu konuda Hayyam'ın derecesine ulaşamadı.
📌Kaside ve na'tlarını genellikle tasavvufi meseleler ekseninde kaleme aldı. Kasidelerinde özellikle dünyanın geçiciliği üzerinde durarak insanoğlunun uyarılması gerektiğini dile getirdi.
Attar'ın ustalığı tasavvufi gazellerde kendisini gösterdi. Kendisinden sonra gelen şairleri de bu noktada etkiledi. Gazellerinde tasavvuf zevkini, vahdet-i vücûd telakkisini ve ilahi yolculuğun gerekliliklerinden bahsetti.
📌Şiirlerinin çoğunluğunu oluşturan mesnevilerinde ise tasavvufi konuları tercih etti. Mesnevi alanındaki başarısı ile yüzyıllara aşan bir şöhrete sahip oldu. Attar, mesnevilerinde şiire ve edebî sanatlara hâkim üstün bir hikâyeci olarak karşımıza çıktı.
📌Attar'ın sözü akıcı, süsten abartıdan uzak ve sıcaktı. Anlaşılmaz tarafları çok azdı. Eserlerinin çoğunu tasavvufi konuları açıklamak için yazdığından, lafız güzelliğine manayı kurban etmedi.
📌Attar'ın en önemli özelliklerinden biri de ömrünün sonuna kadar hiçbir makam ve rütbe sahibini övmemiş olmasıydı.
Şiirlerinin hepsinde insana ömrünü nasıl geçireceği konusunda etkili hatırlatmalarda bulunarak onu hak yoluna hizmete çağırdı.
Mevlana'daki Attar etkisi
📌İlahiname, Esrarname, Musibetname, Divan, Tezkiretul Evliya, Muhtarname ve Mantık'ut Tayr eserlerinin müellifi Attar'dan derin bir şekilde etkilenen Mevlana şu ifadeleri kullandı:
"Attar'ın sözleriyle meşgul olan, Hakim Senai'nin sözlerinden faydalanır ve sırları anlar. Senai'nin sözlerini ciddiyetle okuyanlar da bizim sözlerimizin nurunun sırrına vakıf olurlar."
📌Attar, gazel ve mesnevilerinde Senâî dahil bütün seleflerini geride bırakmış, bu konuda onu bazı istisnalarla yalnız Mevlânâ aşabilmişti.
📌Tasavvufî bir meseleyi ele alırken temsillere başvurması, çerçeve hikâyeler içinde açık ve anlaşılır hale getirmesi ona has bir ustalıktı. Mevlânâ Attar'dan aldığı bu anlatım tarzını bazı yönlerde geliştirdi.
Feridüddin Attar'ın tasavvufi yönü
📌Attar, Ahmed el-Gazzâlî'den gelen aşk anlayışına ve Hallâc'da görülen fenâ telakkisine bağlı kalmakla yetinmemiş, vahdet-i vücûdun en üst seviyesine ulaşmıştı.
📌Bununla birlikte o, ateşli gazelleri, âşıkane şiirleri, mesnevilerine ustaca yerleştirdiği manzum hikâyeleri ve bunlarda billûrlaşan orijinal fikirleriyle Mevlânâ'yı hazırlamış ve az da olsa Türk ve Arap edebiyatlarını etkilemişti.