Arama
Soğuk Savaş Döneminin Ekonomik Stratejisi: Marshall Planı nedir?
ABD Kongresi'nde onaylanan Marshall Planı, bir ekonomik yardım programıdır. Resmi adı "Avrupa Kalkınma Programı" olsa da dünya genelinde ABD Dışişleri Bakanı George Marshall'a ithafen "Marshall Planı" olarak bilinir. Bu planın görünürdeki amacı, Avrupa'nın savaş sonrası siyasi ve ekonomik yeniden yapılanmasını amaçlamaktadır. Marshall Planı ile ABD'nin çıkarları, Sovyetler'in bu plana karşı hamlesi ve Avrupa üzerinde yeniden bir denge kurma çabalarının Türkiye'deki yansımalarını sizler için araştırdık.
◾ Toplamda 15 Avrupa ülkesinin faydalandığı bu programa Türkiye 16. ülke olarak dahil edilmiştir. Türkiye dışında bu programdan faydalanan diğer ülkeler şunlardır: Almanya, Avusturya, Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Norveç, Portekiz, Yunanistan.
◾ Marshall yardımından en fazla pay alan ülkeler İngiltere (%24) ve Fransa (%21) oldu. Türkiye, %3 oranındaki miktarı Danimarka, İzlanda, İrlanda, Norveç, Portekiz, İsveç ile paylaşmıştır.
◾ Sovyetler Birliği'nin Molotof Planı, 1947'de Doğu Avrupa'da Sovyet etki alanındaki ülkelerin yeniden inşasını desteklemek amacıyla başlattığı bir yardım programıdır. Ekonomik ve siyasi kapsamlı programla SSCB'nin Avrupa üzerindeki kontrolünü kaybetmemesi amaçlanmıştır.
◾ Doğu Avrupa ülkelerinin siyasi nedenlerle Sovyet etki alanını terk etmemesi planlanır. Marshall Yardımı'nın Sovyet versiyonu olarak da görülebilecek olan Molotof Planı, Sovyet Dışişleri Bakanı Vyacheslav Molotov tarafından önerilmiştir. Sovyetler Birliği, 1947'de Marshall Planı'nı reddederek yerine kendi yardım programını önerdi. Aşağıda belirtilen ülkeler bu kapsamda plana dahil edilen ülkelerdir:
▪ Sovyetler Birliği
▪ Polonya
▪ Çekoslovakya
▪ Macaristan
▪ Romanya
▪ Bulgaristan
▪ Doğu Almanya
◾ Bu planın en önemli siyasi sonucu, komünizm karşıtı bir Avrupa'yı şekillendirmesidir. Fransa, İtalya gibi komünizm tehdidi altındaki ülkelerde sağ görüşlü partiler güçlenmiştir.
◾ ABD bölgesel güç olmaktan çıkıp küresel güç olarak hakimiyetini genişletmiş ve birçok ülkeyi ekonomik ve nüfuz açısından yanına çekmiştir.
◾ Marshall Planı'nın sağladığı başarıdan sonra Afrika, Asya ve Latin Amerika üzerinde de benzer planların hazırlanması ve uygulanmasına karar verilir. Bu sayede, tüm dünyada ABD hegemonyası hızla artacaktır.
◾ Türkiye-ABD arasında bir yakınlaşmaya neden olan bu proje, Türkiye'nin ABD'den almış olduğu ilk direkt nakit yardımı olarak tarihte yerini alır. II. Dünya Savaşı'na katılmamış olmasına rağmen bu destekten faydalanmasının nedeni, kapıdaki SSCB tehditidir.
◾ 1948-1959 tarihleri arasında Marshall Planı kapsamında Türkiye'ye 1 milyar 207 milyon 434 bin dolara varan yardım yapılmıştır. Bunların bir kısmını nakit diğer kısmını ise teknik yardımlar içermiştir. 1962'ye kadar alınan yardım miktarı 1,5 milyar dolar civarındadır. Üçte ikisi hibe, üçte biri borç olarak verilmiştir.
◾ Türkiye'nin Marshall Planı'na dahil edilmesi ABD'nin Truman Doktrini kapsamında son derece önemli bir meseledir. SSCB ile Yunanistan arasında bir tampon vazifesi gören Türkiye'nin, Yunanistan'da olası Sosyalist rejimin güçlenmesini önlemesi bakımından jeopolitik önemi artmıştır.
◾ 8 Temmuz 1948'de TBMM'de onaylanan 5253 numaralı yasa ile anlaşmanın maddelerine bakıldığında kontrolün ABD'de olduğu görülmektedir. Anlaşmanın daha ilk maddesi, "Türkiye'nin talep edilen yardımlar ABD'nin şartları çerçevesinde ve son verme hakkı saklı tutularak verilecektir" şeklindedir. Madde şöyle devam eder, "Türkiye'nin elindeki kaynaklar hükümet tarafından hazırlanan projelere uygun olarak kullanılacak, ABD'nin ihtiyaç duyduğu ürünlerin temin edilmesi garanti edilecektir."