Arama
Soğuk Savaş Döneminin Ekonomik Stratejisi: Marshall Planı nedir?
ABD Kongresi'nde onaylanan Marshall Planı, bir ekonomik yardım programıdır. Resmi adı "Avrupa Kalkınma Programı" olsa da dünya genelinde ABD Dışişleri Bakanı George Marshall'a ithafen "Marshall Planı" olarak bilinir. Bu planın görünürdeki amacı, Avrupa'nın savaş sonrası siyasi ve ekonomik yeniden yapılanmasını amaçlamaktadır. Marshall Planı ile ABD'nin çıkarları, Sovyetler'in bu plana karşı hamlesi ve Avrupa üzerinde yeniden bir denge kurma çabalarının Türkiye'deki yansımalarını sizler için araştırdık.
◾ Bu planın en önemli siyasi sonucu, komünizm karşıtı bir Avrupa'yı şekillendirmesidir. Fransa, İtalya gibi komünizm tehdidi altındaki ülkelerde sağ görüşlü partiler güçlenmiştir.
◾ ABD bölgesel güç olmaktan çıkıp küresel güç olarak hakimiyetini genişletmiş ve birçok ülkeyi ekonomik ve nüfuz açısından yanına çekmiştir.
◾ Marshall Planı'nın sağladığı başarıdan sonra Afrika, Asya ve Latin Amerika üzerinde de benzer planların hazırlanması ve uygulanmasına karar verilir. Bu sayede, tüm dünyada ABD hegemonyası hızla artacaktır.
◾ Türkiye-ABD arasında bir yakınlaşmaya neden olan bu proje, Türkiye'nin ABD'den almış olduğu ilk direkt nakit yardımı olarak tarihte yerini alır. II. Dünya Savaşı'na katılmamış olmasına rağmen bu destekten faydalanmasının nedeni, kapıdaki SSCB tehditidir.
◾ 1948-1959 tarihleri arasında Marshall Planı kapsamında Türkiye'ye 1 milyar 207 milyon 434 bin dolara varan yardım yapılmıştır. Bunların bir kısmını nakit diğer kısmını ise teknik yardımlar içermiştir. 1962'ye kadar alınan yardım miktarı 1,5 milyar dolar civarındadır. Üçte ikisi hibe, üçte biri borç olarak verilmiştir.
◾ Türkiye'nin Marshall Planı'na dahil edilmesi ABD'nin Truman Doktrini kapsamında son derece önemli bir meseledir. SSCB ile Yunanistan arasında bir tampon vazifesi gören Türkiye'nin, Yunanistan'da olası Sosyalist rejimin güçlenmesini önlemesi bakımından jeopolitik önemi artmıştır.
◾ 8 Temmuz 1948'de TBMM'de onaylanan 5253 numaralı yasa ile anlaşmanın maddelerine bakıldığında kontrolün ABD'de olduğu görülmektedir. Anlaşmanın daha ilk maddesi, "Türkiye'nin talep edilen yardımlar ABD'nin şartları çerçevesinde ve son verme hakkı saklı tutularak verilecektir" şeklindedir. Madde şöyle devam eder, "Türkiye'nin elindeki kaynaklar hükümet tarafından hazırlanan projelere uygun olarak kullanılacak, ABD'nin ihtiyaç duyduğu ürünlerin temin edilmesi garanti edilecektir."
◾ Marshall Planı kapsamında yapılan antlaşma, 30 Haziran 1953 tarihine kadar yürürlükte kalacak, taraflardan birisi en az altı ay önceden aksi bir talepte bulunmazsa devam edecektir. Marshall Planı yayın yoluyla tanıtılacak ve planın propagandası yapılacak, Türkiye yapılan yardımlar, alınan hizmetler ve bunların sonuçları hakkında belli aralıklarla ABD'ye rapor sunacaktır.
◾ Türkiye'ye yapılan direkt yardımlar aslında dolaylı bir yardımdır. Yapılan nakit dolar yardımının nerelere harcanacağına yine ABD karar verir.
◾ Yapılan antlaşma gereği bu direkt yardımlar, yalnızca ABD'den mal ve hizmet almak için kullanılacaktır. İkinci yardım şekli ise tiraj hakkı suretiyle çeşitli Avrupa'dan Türkiye'ye sağlanan satın alma imkânlarıdır.
◾ Türkiye'nin ağır sanayi yatırımları için yardım talepleri desteklenmezken, hafif sanayi yatırımları desteklenmiş ve yardımlar bu alana yönlendirilmiştir. Yardımların harcandıkları yerler en çok tarım, madencilik ve yol inşası alanında olmuştur.
◾ Dönemin Başbakanı Adnan Menderes karayolu politikaları hakkında şu yorumda bulunmuştur; "Bu yol şebekesi sayesinde Türkiye'nin en başta savunma ve ekonomisinin büyük gelişmeler göstereceği muhakkaktır. Türkiye'nin en başlıca davası yoldur. Bu sayede hem Türk ordusu daha büyük bir seyyaliyet kazanacak, istihsal büyük merkezlere daha kolay yetişebileceği için inkişaf edecek, sıhhat ve sosyal işler çok daha kolaylaşacaktır."